فصل اول

تجارت بین المللی

اصول نظریه تجارت بین الملل

نظریه های تجارت بین الملل درصدد هستند به سوالات ذیل پاسخ دهند

1-  چه عوامل باعث بر قراری تجارت بین الملل یعنی صدور ورود کالا ها توسط کشورهامیشوند به عبارت دیگرچه عوامل ترکیب جهت ومیزان تجارت بین المللی را تعیین میکند.

2-  کالا هادر بازار بین المللی براساس چه نرخی ( با چه قیمت ) بایکدیگر مبادله میشوند. به بیان دیگر نسبت مبادله حقیقی ( نرخ مبادله تهاتری ) براساس چه کمیت های بین کالا های صادراتی ووارداتی تعیین میگردد.

3-  چیگونه کشورهای به طور کلی دنیا ازبرقراری تجارت بهره گیری میکنند و به چه میزان دراین فصل تلاش خواهم کرد با توجه به نظریه های مختلف به[1] این سولات پاسخ دهیم.

تیوری تجارت بین الملل

تیوری تجارت بین الملل بر پایه تیوری مصرفی به نام (تیوری برتری نسبی ) قرار دارد که اولین بار توسط دیوید ریکاردواقتصاددان مشهور قرن نوزدهم انگلستان ارایه شده است ریکاردوبه منظور نشان دادن منافع حاصل از تجارت با دیگر کشورها مثال های متعددی ارایه میکند که در زیر یک نمونه آن آورده شده است.

دو کشور نروژ واسپانیا را در نظر بگیرید که هر کشورهای دارای زمین های زراعتی وسواحل دریای مناسب برای ماهی گیری هستند اما شرایط معتدل تر هوا در اسپانیا باعث میشود که این کشوردر هر دو زمینه کشاورزی وماهی گیری از کار آیی بالاتری برخوردار باشد.

تعداد مساعات نیروی کار مورد نیاز در تولید هر تن از این دو محصول در کشور مذکور در جدول مشخص شده است.

برای ساده گی در مثال بالا دوفرض زیرانجام شده است. اولاً تنها هزینه تولید هزینه نیروی کار تصور کرد ثانیاً هزینه هر واحد نیروی کار [2]برای تمامی سطوح تولید ثابت فرض شده است به عبارت دیگرعرضه یا زیان های حاصل از مقیاس تولید در نظر گرفته نمیشود جدول اول نشان دهنده دونوع تفاوت درساخت هزینه دو کشور است اولاً تولید ماهی وغله درکشور اسپانیا درتولید هر کالا (برتری مطلق دارد ثانیأ به هزینه های فرصت مناسب بین دو کشور متفاوت است هزینه تولید هر یک از دو کالا را در هر دو کشور مورد ملاحظه قرار دهید در نروژ تولید یک تن ماهی به معنای ازدست رفته تولید یک تن ماهی دریک تن غله درآنجا است دراسپانیا تولید یک ماهی به مفهوم از دست دادن فرصت برای تولید دوتن غله است بنابر این درهزینه های فرصت ازدست رفته ماهی درنروژ ارزانتر از اسپانیا وغله اسپانیا ارزانتر ازنروژ است .

1- نظریه مرکانتلیست ها درمورد تجارت بین المللی

مرکانتلیست ها تیوری تجارت بین المللی را برای بار اول علماً مطرح نمودند وسیاست های به خصوص را در زمینه پیشنهاد کردند مرکانتلیست ها طرفدار بیلانس تجارت مثبت بوده یعنی ازمازاد صادرات حمایه نمودند وطرفدار افزایش طلا ونقره درکشور بوده وعقیده داشتن که افزایش طلا ونقره درکشور ازطریق افزایش صادرا ت امکان پذیر است بناً ازواردات جلوگیری شود مطابق نظریه مرکانتلیست ها ثروت یک کشور ازروی موجودی فلزات قیمتی خاصه موجودی طلا آن کشور اندازه گیری میشود. امروز ما ثروت یک کشور را ازروی موجودی کل نیروی انسانی منابع مصنوع طبیعی که درتولید بکار برده میشوند اندازه میگیریم هرقدرثروت کشورزیادتر باشد مقدار کالا وخدمتی که میتواند دراختیار یک فرد قرار گیرد بیشتر وسطح زنده گی آن کشور بالاترخواهد بود.

مکتب مرکانتلیست (سوداگری ) ازجمع آوری طلا طرفداری میکرد زیرا ازدید گاه[3] آنان ثروت واقعی کشور به حساب میآید دریک تجزیه وتحلیل پییچیده تر دلایل خرید پذیر دیگری نیز وجودداشت به کمک طلا پادشاه یک کشور میتوانست ارتش را تجهیزکند وسایل ابزار خریداری نماید وناهمگان مورد نیاز برای یک پارچه نگهداشتن قدرت خویش رافراهم آورد ومستعمراتی بدست آورده طلا زیاد تر به معنای افزایش مسکوک طلای درجریان وافزایش فعالیت تجاری بود به منظور جمع آوری طلا به کشورمی بایستی صادرات خود را تشویق وواردا ت محدود میکرد ولذا تولید واشتغال ملی را بالا میبرد.

مرکانتلیست ها طرفدار کنترول شدید بر تجارت به وسیله دولت بودند آنها سعی میکردند نشان دهند که هدف های کشوراساساً درتضاد اند آنها ناسیونالیسم اقتصادی راتوصیه میکردند. برخی ازاین نظریات باتغییرات که درآنها داده شده به عنوان مرکانتلسیم جدید امروز نیز کماکان مطرح است ازسوی دیگر آدم اسمیت (دیگر ازاقتصاددان کلاسیک ) ازتجارت به عنوان بهتر برای کشورهای جهان حمایت میکرد سیاست تجارت آزاد تنها شامل استثنای چند بود یکی ازاین استثناًت حمایت ازصنایعی بود که ازلحاظ رفاه ملی اهمیت داشتند. که آنها ثروت وپول را اشتبها کردند وصرف افزایش پول موجب ازدیاد رفاه اقتصادی درکشور نمیگردد اما بعضی ازعلما این انتقادات را ردنمایند واین طور عقیده دارند که انتقادات خیلی ضعیف است زیرا هدف مرکانتلسیت ها به دست آوردن طلا ونقره نبوده بلکه هدف شان تقویه قدرت اقتصادی بوده چون طلا ونقره زیاد مرکانتلیست ها جهت رسیدن به بیلانس مثبت تجارت آن سیاست های اقتصادی را توسعه میدادند مرکانتلیست ها بخاطر پایین آوردن مصارف تولید یک سلسله سیاست های را پیشنهاد نموده اند قرارذیل است .[4]

اول سیاست نفوس- مرکانتلیست ها طرفدار ازدیاد نفوس بودند وازدیاد نفوس چون ازطریق افزایش تولدات ومهاجرت ها امکان پذیر است آنها به این مقصد بودند افزایش نفوس با عث افزایش عرضه کارگرمیگردد.افزایش عرضه کار به نوبه خود موجب کاهش کار میگردد وپایین بودن سطح مزدها مصارف تمام شد زیاد موثر بوده زیرا درآن زمان عامل کاریک عمده درپروسه تولید .

دوم تهیه مواد ارزان برای صنعت : به ارتباط مواد خام مرکانتلیست ها خواهان لغوه تعرفهای گمرکی بالای واردات مواد خام وهم چنان مخالف صدور مواد خام به خارج بودند ازاین رو خواستار وضع تعرفه های گمرکی بسیار بلند بالای صادرات مواد خام بودند .

سوم ایجاد سهولت کریدتی ومالیاتی برای صنایع : برای انکشاف وتوسعه صنایع طرفدارتسهیلات ازقبیل تسهیلات کریدتی ومالیاتی برای صنایع داخلی بودند هم چنان وضع تعرفهای گمرکی بسیار بلند بالای واردات اجناس کار تمام وتشویق صادرات اجناس کار تمام بودند زیرا به عقیده آنان ازدیات واردات فلزات نجیبه را از کشورخارج میسازد ودرحالیکه افزایش صادرات اجناس کارتمام باعث ورود فلزات نجیبه درکشور میگردد.

چهارم تشویق صنعت گران ومخترعین : صنعت گران باید تشویق حمایت وصنایع گردند تا امتعه تجارتی به مقدار کافی با کیفیت بهتر کمای گردد طروق ومناسبات عنعنوی تولید با ید به کارخانه های بزرگ ودارای کارگران واستادان ماهر باشد با شرایط بهتر مبدل میگردد.

2- نظریه کلاسیک ها درمورد تجارت بین امللی

بعد از مرکانتلیست ها علما اقتصاد کلاسیک ازقبیل داوید هوم آدم اسمیت ریکاردو به طوری سیستماتیک وعلمی تیوری تجارت بین المللی را انکشاف دادند البته به عقیده بعضی ها سهم دبیت یو درانکشاف تیوری اقتصاد بین المللی بیشتر است  اما به ارتباط تیوری تجارت بین المللی کلاسیک ها بیشتر ازریکاردو یاد میکنند. دبیت یو تیوری تجارت بین المللی مرکانتلیست مورد انتقاد قرار داده واهمیت واردات را به ارتباط انکشاف فکتور مهم شمرده هم چنان پول را وسیله تخنیکی برای ایجاد تسهیلات درتجارت تلقی نمود ومتذکر شد به اساس تیوری مقداری پول بیلانس تجارت برای مدت طولانی مثبت دوام کرده نمیتواند به اساس تیوری مقداری پول افزایش درعرصه پول موجب بلند رفتن سطح قیم میگردد. بنابراین اگر یک کشور دارای بیلانس تجارت مثبت که مرکانتلیست ها طرفدار آنها بودند باشد مقدار فلزات نجیبه درکشورکه اضافه صادرات بوده بیشتر گردیده ودرنتیجه سطح قیم درکشور مذکور افزایش میگردد. باافزایش سطح قیم درکشور متذکره قدرت رقابتی کشورمذکور کاهش میابد هم چنان کشور که دارای بیلانس مثبت نباشد کاهش درمقدارفلزات نجیبه که پول مروج را درزمان مرکانتلیست ها تشکیل میداد باعث کاهش سطح قیم ودرنتیجه باعث افزایش رقابتی کشور مذکور میگردد پس درنتیجه کشورکه دارای اضافه صادرات وبیلانس تجارت آن مثبت بود واردات افزایش میابد که دراین صورت به ملاحظه میرسد که بیلانس تجارت مثبت به طور متداوم بوده نمیتواند.

آدم اسمیت درسال 1732 درمحله ای کوچک درشهر کوچکی دراسکاتلیند بدنیآمد پدراو[5] مدت کوتاهی قبل ازتولدش فوت کرد آدم اسمیت شدیداً به مادرش وابسته بود وتا سال 1784 که درگذشت بااو زنده گی میکرد. آدم اسمیت هیچگاه ازدواج نکرد اوبعد ازگزراندن تحصیلات ابتدای درزاد گاهش وارد دانشگاه شده ولاتین  یونانی ریاضی وفلسفه اخلاق را تحصیل کرد اسمیت درسال 1764 به فرانسه رفت ودر آنجا با ولتر آشنا شد اودرفرانسه با " تورگوت " ملاقات کرد اسمیت دونیم سال خارج ازانگلستان به سر برد اوایل نوامبر سال 1766 به لندن مراجعت کرده ویک سال بعد به زادگاهش رفت اودراین جا شاهکارخود را بنام " ثروت ملل" انتشار داد چند سال بعد کتاب دیگری تحت عنوان رفاه ملت منتشر کرد آدم اسمیت بنیاگذار اقتصاد لیبرالیسم محسوب میشد دولت براساس عقاید اواجازه دخالت درامور اقتصادی افراد را ندارد اوبرخلاف مرکانتلیسم هاطرفدار آزادی فعالیت های اقتصادی بود اسمیت دخالت دولت را فقط دردفاع  کشوروبرخی ازرشته های اقتصادی که بخش خصوصی تمایل به سرمایه گذاری درآنها ندارند مجازمیداند .اسمیت برخلاف فیزوگرات ها زمین را منبع اصلی ثروت تلقی میکرد ند نیروی کاررا نیز ازجمله عوامل تولیدی می پنداشت که درتولید موثر میباشد.

آدم اسمیت یکی ازعلمای اقتصادی کلاسیک ها میگفت که اگر درهرکشور درتولید کالای که درآن کارآی بیشتر دارد تخصص یابد (بیش ازمصرف داخلی تولید نماید ) واین مازاد را باکالایی که درتولید کارآی کمتری دارد مبادله کند تولید هر دوکالایی که مورد مبادله قرار میگیرد افزایش خواهد یافت این اضافه تولید را کشورهای طرف تجارت بین هم تقسیم کنند لذا منافع حاصل ازتجارت ازتخصص درتولید وتجارت سرچشمه میگیرد این درواقع تعمیم منافع حاصل ازتخصص وتقسیم کار (مبادله) درسطح مناسبات بین المللی است که اسمیت آن را درسطح ملی نشان داده بود این منافع چنانچه دولت کمترین مداخله را دراقتصاد داخلی مینمود (یعنی دریک اقتصاد کاملأ آزاد ) وهم چنان تجارت بین المللی نیزآزادی بوده به حد اکثر میرسد ازآنچه که آدم اسمیت اقتصاددان معتقد بود تجارت آزاد عموماً منجر به حداکثر شدن رفاه جهانی خواهد شد ممکن است وضع محدودیت یکسان درمقابل جریان آزاددانه کالا خدمات وعوامل تولید ازجانب کشورهای با این هدف مغایر به نظر میرسد محدویت های تجارتی همواره درجهت توجیه رفاه ملی جنبه های عقلایی به خود می گیرد دردنیای واقعی این محدویت برای حمایت ازصنایعی وضع میشوند که درنتیجه واردات لطمه میبیند ازهمین رو محدویت های تجارتی به نفع محدودی ازافراد وبه زیان بسیاری است که باید قیمت های کالاهای تولیدی داخلی گرانترراتحمل کند.

[6]

تیوری مزیت مطلق:

اسمیت درکتاب خود بنام ثروت ملل نظریه مرکانتلیست ها راانتقاد نمود ومزایای[7] تقسیم کار وتخصص رادرساحه بین المللی بیان نموده است نظریات آدم اسمیت درمورد تقسیم کاروتخصص درساحه بین المللی متکی به تیوری وی که مزایای تقسیم کار وتخصص برای اقتصاد داخلی بیان نموده میباشد اسمیت عقیده داشت که اگر یک شخص تمام ضرویات زنده گی خود را خودش به تنهایی تهیه نماید مجبوراست به یک سطح بسیار پایین امرارحیات نماید اما اگر شخص مذکور خود را به تولید اجناس مصروف سازد که درتولید آن دارای مهارت وکفایت بیشتر است یقیناًازاجناس مذکورمقدار بیشتر تولید نموده واگر مقدار اضافه ازاحتیاج خود را با تولید اشخاص دیگر که آنها درتولید اجناس دیگر دارای مهارت وکفایت میباشند تبادله نمایند یقیناً به سطح بلند تر میتواند امرار حیات نماید پس اسمیت عقیده داشت که همان گونه که تقسیم کار وتخصص دراقتصاد داخلی با عث افزایش رفاه اقتصادی میگردد تخصص وتقسیم کار درساحه بین المللی نیز باعث افزایش مولدیت جهانی ودرنتیجه موجب افزایش رفاه اقتصادی درسطح جهان گردیده وکشورهای مشغول تجارت بین المللی همه ازمزایای تخصص وتقسیم کاربین المللی مستفید میگردند تیوری تجارت بین المللی آدم اسمیت بنام (تیوری مزیت مطلق مشهوراست ) معنی مزیت مطلق این است که هر مملکتی یک شی را به کمترین مصارف تولیداتی تهیه کنند وآسان ترین شرایط تولیدی برایش مهیا باشد پس باید درتولید آن تخصص پیدا نماید این کار وقتی صورت میگیرد که عوامل تولید همان شی درمملکت تولید کننده آن وفرت داشته باشد ( وافر ) البته میدانیم که تمام ممالک دنیا به عین کمیت وکیفت صاحب تمام عوامل تولید نیستند پس هر مملکت نظر به قدرت خود اشیای مختلفه را بهتر وبا مزیت مطلق تولید نماید وآنرا دربین خود تبادله نمایند ودرعوض اشیای را که تولید کرده نمیتوانند وارد نمایند این کار موجب تزیید تولید اجتماعی هر دوجانب طرف معامله میگردد که بالاخره رفاهیت اقتصادی راسبب میشود.

تیوری مزیت نسبی یا تیوری مصارف مقایسوی تجارت بین المللی :   

( تیوری مزیت نسبی ریکاردو متکی به تیوری ارزش کار[8] میباشد به اساس تیوری ارزش کار درتولید اجناس تنها یک عامل تولید یعنی عامل کاردارای اهمیت است وارزش اجناس ازروی مقدار کاریکه برای تولید آن  به مصرف میرسد تعیین گردد) بنابرین هرگاه برای تولید دومتاع عین مقدار کاربه مصرف برسد ارزش آنها باهم مساویست واجناس هم به اساس مقدار کاریکه درتولید آنها به مصرف میرسد  باهم تبادله میشود درداخل یک کشورمناطق مختلفه خود را به تولید اجناس اختصاص میدهد اجناس مذکور رابامصرف تولید کمتر یعنی مقدار کار کمتر به مقایسه منطقه دیگر تولید مینماید همین موضوع رامیتوانیم درسطح جهانی درنظر گرفته وچنین ادعا کرد که هرکشور باید خود رابه تولید متاعی مصروف سازد که آن متاع رانظربه ممالک دیگر به مصارف تولید کمتر یعنی مقدار کار کمتر تولید نماید بنابراین به اساس عقیده ریکاردو هرگاه کشورها به اساس مزیت نسبی تولید نمایند وتبادله بین المللی سهم گیرند این تخصص وتبادله باعث ایجاد مزیت برای کشورهای شاملی تجارت ودرنتیجه موجب افزایش رفاهیت اقتصادی کشورهای متذکره میگردد. بااستفاده ازمثال خود ریکاردو تیوری مزیت نسبی ریکاردو راتوضیح میدهند ومطالعه مینمایم که چیگونه کشورها درصورتیکه ازمزیت مطلق برخوردارنباشند باهم تجارت نمایند وازتجارت مستفید گردند.

ریکاردو درمثال خود دوکشورانگلستان وپرتغال ودو متاع یعنی تکه وگندم رادرنظرگرفته است.

 ازروی مثال فوق به ملاحظه میرسد که پرتغال ازنگاه[9] مصارف تولید درتولید هردومتاع دارای مزیت مطلق است درحالیکه انگلستان درتولید هردومتاع مواجه به عدم مزیت مطلق بوده وبه مقایسه پرتغال هر دومتاع رابا مصارف کار بیشتر تولید مینماید. امااگر مزیت نسبی درنظر گرفته شود موضوع طوری دیگری خواهد بود هرگاه به طوری نسبی موضوع رادرنظر بگیریم به این نتیجه خواهیم رسید که انگلستان باوجودداشتن عدم مزیت مطلق درتولید هردومتاع باهم ازتجارت منفعت میبرد هرگاه خود رابه تولید متاعی اختصاص دهد که درتولید آن ازمزیت نسبی بیشترویابه عباره دیگرازعدم مزیت مطلق کمتربرخورداراست هرگاه به طوری نسبی میباشد برای اینکه مزیت نسبی این کشورها رادرتولید امتعه مورد بحث تعیین نمایم ازنسبت های عمودی استفاده مینمایم.

%66/66/0=80/120= مصرف تولید گندم درپرتغال به مقایسه انگلستان

%90/90/0=90/100= مصرف تولید تکه درپرتغال به مقایسه انگلستان

یعنی مصارف تولید یک کیلو گرام گندم درپرتغال 66% مصارف تولید یک کیلو گرام گندم درانگلستان است وهم چنان مصارف تولید یک متر تکه درپرتغال 90% مصارف تولید یک متر تکه درانگلستان است ازروی نسبت های فوق به این نتیجه میرسیم که بااینکه پرتغال هر دومتاع رانظر به انگلستان است کمتر تولید مینماید اماگندم رابه مقایسه تکه نظربه انگلستان بیشتر ارزان تولید مینماید. تیوری مزیت ریکاردو بالای یک سلسله فرضیه های استوار است که فرضیه های مذکور رامیتوان طوری ذیل خلاصه نمود .

1 تنها هردوجنس دردومملکت درنظر گرفته شود.

2 قیمت فی واحد جنس ازروی مصرف کارتعیین میشود.

3 تغییر مقدار تولید سبب تغییر مصارف فی واحد نمیگردد.

4 عوامل تولید به صورت کامل استخدام شده ودر داخل مملکت آزادانه حرکت کرده میتواند.

5 مصارف ترانسپورت مد نظر نیست .

6 رول پول بیطرف است .

7 تغییر ساختمان وقت ریکاردو اما دراین جا فرض شده که وقت توافق مساوی به صفر است.

انتقادات بالای تیوری مزیت نسبی :[10]

اگرچه تیوری ریکاردو برای انکشاف تیوری تجارت خارجی دارای اهمیت است اما فرضیه های نام برده اکثراًغیر واقعی وناقص است.

1- ریکاردو درتیوری خویش هر مملکت رادرنظر گرفته درحالیکه درساحه بین المللی ممکن است یک مملکت باچندین مملکت دیگر روابط تجارتی داشته باشد البته طوری که میدانید هدف مدل ساده ریکاردو به ارتباط تجارت بین المللی وهم چنان هدف سایر مدل های اقتصادی اینست که ازپیچیده بودن موضوع بکاهد وموضوع راسریعتر قابل فهم بسازد.

زیرا اگر تمام عوامل دریک مدل شامل ساخته شود مدل فوق العاده مغلق گردیده ودرک آن مشکل میگردد البته به ارتباط مدل ریکاردو میتوان چندین متاع ویا چندین کشورشامل سازیم بدون اینکه دراصل تیوری تغییر وانمودگردد. اما موضوع مورد مطالعه رامشکل میسازد پس با اساس تیوری اهمیت نسبی گفته میتوانیم یک کشور اجناس راکه صادرمینماید درآن دارای مزیت نسبی است.

2 ریکاردو مدل خود اشیا رادرنظرگرفته وپول راازمیان کشیده درحالیکه اقتصاد امروزی اقتصاد طبیعی نبوده بلکه بیشتر اقتصاد پول وکریدت است ازین جهت پول باید درتحلیل آورده شود به حیث مصرف تولید تنها عوامل تولید کار راقرار داد نمودند درحالیکه درمصارف تولید دیگر عوامل تولید نیز شامل است اما باید گفت که میتوانیم همه عوامل تولید رادرنظر میگیریم وازدیدگاه مصرف مجموعی مزیت نسبی رابین کشورها دریابیم بنابراین هر کشور که یک متاع مشخص رابه مصارف مجموعی کمتر تولید مینماید درتولید متاع مذکور دارای مزیت نسبی میباشد.

3 انتقاد دیگری بالای میتود ریکاردو درنظر نه گرفتن مصارف ترانسپورت است چنین استدلال شده که امکان دارد که درمورد بعضی اجناس مصارف ترانسپورت آن چنان زیاد باشد که مزیت نسبی یک کشوررا درتولید یک متاع ازبین ببرد این به این اسناد میتوان ازدونگاه پاسخ ارایه نمود.[11]

الف: مصارف ترانسپورت ممکن آنقدر زیاد نباشد یابه عباره دیگر مزیت نسبی هر کشور آنقدر زیاد باشند که مصارف ترانسپورت یک جز ناچیز به شمار رفت وبنابر آن اهمیت مزیت نسبی کشوررا منحصر نسازد براساس تیوری مزیت نسبی ریکاردو منفعت ازتجارت بین المللی به یک کشور به حیث کل تعلق میگیردد یعنی منفعت به تمام کشورمیرسد واضح نه نموده که کدام افراد ویا گروپ ها ازتجارت بین المللی مستفید میشود بنابر این واضح نیست که آیا دروضع اقتصادی همه باشنده گان کشوربهبودبه عمل می آیند یا خیر علمای اقتصاد کلاسیک طرفدارتجارت آزاد بودند وبنابر این ازنگاه قرضه تجارت آزاد یک کشورمیتوان مورد انتقاد قرار گیرد زیرا اگر تجارت آزاد رفاه اقتصادی همه باشنده گان یک کشور راافزایش ندهد وصرف یک گروپ یاگروپ های به خصوص ازتجارت آزاد مستفید گردند دراین صورت تجارت آزاد باید مورد انتقاد قرارگیرد. باوجود انتقادات فوق نیاید  فکرگردد که این تیوری اهمیت خود راازدست داده است زیرا دردوره بعدازریکاردو تا امروز به توسعه واصلاح این تیوری کوشش شده است  تامفهوم عملی وواقعی آن افزایش یابد.

ارایه گرافیکی تیوری مزیت نسبی : بااستفاده ازمنحنی امکانات تولید میتوانیم تیوری مزیت نسبی ریکاردو را طورگرافیکی ارایه داریم امکانات تولیدی رادریک مملکت به اساس مصارف ثابت فی واحد تولید توسط منحنی امکانات تولید ذیلاً نشان داده شده میتواند

متکی به تیوری ریکاردو ویک کشوری رادرنظرمیگیریم که دومتاع یعنی تکه وگندم تولید نموده میتواند واینکه چه مقداری ازهردومتاع رامیتواند تولید نماید مربوط به تجهیزعوامل تولید وسطح دانش تخنیکی آن مملکت میباشد فرضاً اگر تمام عوامل تولید برای تولید تکه درپرتغال مصروف ساخته شود میتواند به اندازه ob (و یا120 ساعت کار واحد ) ویادرصورت تولید گندم به اندازه OA  یا100 ساعت کار واحد آنرا تولید نمایم دریک حالت اقتصاد بسته چون این مملکت با کدام مملکتی دیگری رابطه ندارد پس باید یک قسمت عوامل تولید را برای تولید گندم ویک قسمت آنرا برای تولید تکه مصروف بسازد. زیرا مصرف کننده گان هم تکه میخواهد وهم گندم .[12]

3 : نظریه نیو کلاسیک ها درمورد تجارت بین المللی

تیوری تجارت نیوکلاسیک ها تیوری مدرن تجارت بین المللی را تشکیل میدهد این تیوری تقسیم عوامل متفاوت رابرای ایجاد تجارت بین کشورها را ارایه داشته است بیان گران تیوری تجارت نیو کلاسیک ها دردوعالم سویدنی بنام های اکثیر واولسن میباشد که بنام تیوری تجارت اکثیر وبعضاً یاد میگردد تیوری تجارت بین المللی نیوکلاسیک ها علت بوجود آمدن تجارت خارجی را متفاوت بودن تجهیزعوامل تولید بین کشورها میدانند به اساس این تیوری چون عوامل تولید درهرکشور یکسان تقسیم نشده کشورهای مختلف مقادیر مختلف عوامل تولید را دارند. لهذا این موضوع باعث گردید تا تجارت بین المللی بین کشورها بوجود آید. مدل تیوری تجارت بین المللی اولسن واکثیر ومدل دوکشور دومتاع بوده اما بر خلاف ریکاردو دوعامل تولید رادرنظرگرفته اند.( عامل کار وسرمایه ) چون به اساس این تیوری تفاوت درتجهیز وعوامل تولید بین کشورها باعث تجارت میگردد پس هرکشورکه دارای مقادیر بیشتر سرمایه اند صادرات شان را اشیای تشکیل میدهند که درآن سهم سرمایه بیشتر است هم چنان ممالک که دارای مقدارعامل زیاد کاردارند صادرات شان را اشیای تشکیل میدهد[13] که ازنگاه عامل کارتشدیدی است سوال که مطرح میگردد این است که چه وقت گفته میتوانیم یک کشورازنگاه عامل کارویا ازنگاه عامل سرمایه غنی است. به منظور تثبیت نمودن این که غنی بودن کشورها را ازنگاه عوامل تولید تعیین نماییم دومعیار موجود است اول ازنگاه مقدارعوامل تولید ازنگاه میتوانیم کشورهای رابه غنی بودن ازنظرسرمایه ویاکارتقسیم نمود فرضاً گفته میتوانیم که کشورA به مقایسه کشورB ازنظر مقدارعامل سرمایه غنی است اگر درکشورA نسبت سرمایه به کارنظربه کشورB بزرگترباشد. وازنگاه عوامل تولید قیمت عوامل تولید وقتی گفته میتوانیم که کشورA به مقایسه کشورB ازنگاه عوامل سرمایه غنی تراست اگر قیمت سرمایه درکشورA به مقایسه کشورB ارزانتر باشد.

تیوری تجارت بین المللی نیو کلاسیک ها وقتی صدق مینماید که کشورها را به غنی بودن ازنگاه وازنگاه کاربه اساس معیار دوم تفکیک نمایم زیرا درمعیار اول دیده میشود که تنها جنبه عرضه درنظرگرفته شده است وجنبه تقاضا فراموش شده درحالیکه درمعیاردوم چون قیمت به اساس عرضه وتقاضا تعیین میگردد پس عرضه وتقاضا هر دونظر گرفته شده است اگر تنها درنظر گرفته شود ممکن است مقدار یک عامل مثلاً سرمایه ازمقدارکم است ممکن تقاضابرای عامل مذکور زیاد نباشد ودرنتیجه قیمت عامل سرمایه به مقایسه کشوردیگر عامل مذکور به مقدار وافر است ودرعین حال تقاضا برای سرمایه آن زیاد است پایین تر باشد.

1- ازنگاه مقدارعوامل تولید : ازنگاه این معیار میتوانیم کشورها را ازنگاه غنی بودن سرمایه وغنی بودن ازنگاه کارتعیین نمایم یعنی گفته که کشور A به مقایسه کشورB ازنگاه عامل سرمایه غنی است اگر درکشورA نسبت سرمایه وکارنظربه کشور B بزرگترباشد.

2- ازنگاه قیمت عوامل تولید : به اساس قیمت عوامل تولید وقتی گفته میتوانیم که کشورA به مقایسه کشور B ازنگاه عامل سرمایه غنی تراست اگر قیمت سرمایه درکشور A به مقایسه کشور B ارزانترباشد تیوری تجارت بین المللی نیوکلاسیک ها وقتی صدق مینماید که کشورها را به غنی بودن ازنگاه عامل سرمایه وغنی بودن ازنگاه عامل کاربه اساس معیار دوم تفکیک نماییم زیرا درمعیار اول قسمیکه علمای کلاسیک تنها جنبه عرضه رادرنظرگرفته بود درنظر رفته شود وجنبه تقاضا گردد درحالیکه درمعیا ردوم چون قیمت به اساس عرضه وتقاضا تعیین میگردد پس عرضه وتقاضا درنظرگرفته شده میتواند زیرا اگر تنها عرضه درنظرگرفته شود ممکن است مقداریک عامل مثلاً سرمایه دریک کشوربه مقایسه کشوردیگربیشتر باشد اما کشوریکه عامل سرمایه ازنگاه مقدارکم است ممکن تقاضا برای عامل مذکورزیاد نباشد ودرنتیجه قیمت عامل سرمایه به مقایسه کشور دیگرکه مقادیر زیاد عامل مذکور را دارد ودرعین حال تقاضا برای آن زیاد است پایینترباشد .[14]

 تاثیرتجارت بین المللی بالای قیم عوامل تولید :

به اساس تیوری تجارت بین المللی نیوکلاسیک ها اختلاف درمصارف مقایسوی بین کشورها ناشی ازاین است که کشور های مختلف دارای مقادیرمتفاوت عوامل تولید میباشد واین کارباعث ایجاد اختلاف درمصارف مقایسوی درنتیجه باعث ایجاد تجارت بین المللی میگردد به اساس این تیوری اگر تجارت بین المللی آزاد گذاشته شوداین آزاد بودن تجارت اجناس باعث میگردد که قیمت عوامل تولید بین کشورها به طرف مساوی شدن تقرب نماید.به عبارت دیگر تجارت آزاد اجناس جانشین عدم انتقال عوامل تولید بین کشورها میگردد زیرا طوری که میدانیم قیمت که به یک عامل تولید پرداخته میشود مساوی به سهم عامل مذکوردرتولید نهای آن میباشد پس کشوریکه ازنگاه سرمایه غنی است چون برای واحد عامل کارمقدار کار بیشتر سرمایه به دست راس دارد بنابرمولدیت نهای عامل سرمایه پایین است ودرنتیجه بهره که به عامل سرمایه تادیه میشود نیزپایین است وبرخلاف کشوریکه ازنگاه کارغنی است چون برای هرعامل سرمایه مقدارزیاد عامل کارموجود است درنتیجه مولدیت نهای عامل کارپایین میباشد ودرنتیجه عامل مذکورپرداخته میشود پایین میباشد بعد ازآغازتجارت بین المللی کشوریکه ازنگاه عامل سرمایه غنی است تولید اجناس سرمایه بررا به منظورصادرات[15] بیشتر توسعه میدهد درنتیجه تقاضا به عامل سرمایه بیشترمیشود واین افزایش درتقاضا برای عامل مذکورباعث میگردد که قیمت عامل مذکور افزایش یابد پس قیمت سرمایه درکشوریکه ازنگاه عامل سرمایه غنی است روبه افزایش میگذارد به عین ترتیب کشوریکه ازنگاه عامل کار غنی است بعد ازآغاز تجارت بین المللی قیمت کار افزایش میابد باید پس به طورخلاصه اگرتجارت بین المللی اجناس آزاد گذاشته میتوانیم که به اساس تیوری تجارت بین المللی نیوکلاسیک ها قیم عوامل تولید بین کشورهای مختلف به طرف مساوی شدن حرکت مینماید البته تساوی کامل قیم عوامل تولید بین کشورها امکان پذیر نیست وآن زمانی میتواند تحقق یابد که انتقال یا تحرک آزادانه عوامل تولید بین کشورها صورت گیرد.

تاثیر تجارت بین المللی بالای توزیع عوامل تولید :

به اساس تیوری ریکاردو به این نتیجه میرسیم که کشورهای شامل تجارت بین المللی منفعت میبرند زیرا که تجارت بین المللی کشورها موردبحث راقادرمیسازد که خارج ازامکانات منحنی تولید خود مصرف نمایند به عباره دیگر به این نتیجه میرسیم که کشورهای شامل تجارت بین المللی افزایش میابد باید متذکرگردید که منفعت ازتجارت بین المللی به یک کشوربه حیث کل تعلق میگیرد واضح نیست که آیا تجارت بین المللی همه افراد کشوررامستفید میسازد ویا اینکه گروپ های به حصص ازتجارت بین المللی منفعت میبرند وانتقاد ک هبه تجارت بین المللی آزاد وارد گردیده مخصوصأ به این ارتباط است تاثیرتجارت بین المللی بالا ی توزیع عاید چیگونه است وآیا همه افراد جامعه ازتجارت بین المللی را بالای توزیع عاید قرارذیل مورد بحث قرارمیدهیم .

1 ازنگاه عوامل تولید که درتولید امتعه به خصوص دارای تخصص کامل اند عوامل تولید به متاعی که کشور درآن دارای عدم مزیت مقایسوی است دارای تخصص میباشد بعد ازآغازتجارت بین الملی متضررگردد زیرا با آغازتجارت بین المللی کشورمذکور درتولید اشیا راکاهش خواهد داد که درآن دارای عدم مزیت مقایسوی است پس عوامل تولید که به صنعت اجناس اخیرالذکر دارای تخصص کامل اند درصنایع توسعه یافته امکان استخدام برای شان کمتر میسربوده ویا باعاید کمتر استخدام میگردند ودرنتیجه ازتجارت بین المللی متضررمیگردند وسطح رفاهیت شان کاهش میابد مقایسوی ست پس عوامل تولید که به منفعت اجناس اخیر الذکر دارای تخصص کامل اند درصنایع توسعه یافته امکان استخدام برای شان کمتر میسربوده ویا با عاید کمتراستخدام میگردند ودرنتیجه ازتجارت بین المللی متضررمیگردند وسطح رفاهیت شان کاهش میابد.[16]

2عوامل تولید که دارای تخصص کامل نیستند وآزادانه میتوانند بین مشاغل مختلفه درحرکت باشند فرضأ یک کشور ازنگاه عامل سرمایه غنی است ومیدانیم که بعد ازآغازتجارت بین المللی کشورمتذکره تولید اشیای را که سرمایه براست وتولید اشیای را که کاربر است مقدارزیاد عامل کارفارغ میگردد باتولید اجناس سرمایه برمقدارکم عامل کارجذب میگردد ودرنتیجه زمینه استخدام عامل کارکاهش یافته وبالاخره عایدی که به عامل کارمیدهد واین خود باعث کاهش رفاهیت اقتصادی عامل کارمیگردد.

البته عکس این حالت درکشوریکه ازنگاه عامل کارغنی است به وقوع می پیوندد پس خلاصه میگویم عامل که طوری تشدیدی درصنایع که با واردات دررقابت است بکارمیرود معمولاً باآغاز تجارت بین المللی متضرر میگردند . پالیسی متذکره باید باپالیسی توزیع مجدد عاید همراه باشد تا با پالیسی توزیع مجدد عاید ضرریکه ازناحیه تجارت بین المللی آزاد برگروپ های به خصوص میرسد جبران گردد البته این موضوع راعلمای اقتصاد کلاسیک درنظرگرفته بود .

توضیحات فوق مارا به این نتیجه میرساند که تجارت آزاد بین المللی وقتی مورد حمایه قرارگرفته میتواند که با پالیسی توزیع مجدد عاید همراه باشد واین خود ایجاب مداخله دولت را دراموراقتصادی می نماید .

فصل اول

ماهيت وسير تاريخي بودجه:

1 ـ مفهوم بودجه: کلمه بودجه از زبان لاتيني بنام بولگا معمول بود  که معني بکس چرمي را افاده مي نمود بعد تر اين کلمه در زبان فرانسوي بنام  Baudette)) استعمال گرديد و معني فوق را افاده مي نمود، به مرور زمان اين کلمه در زبان انگليسي نيز بنام ) Budget ) معمول ومروج گرديد نهايتاً اين کلمه از زبان انگليسي به ساير زبانها از جمله زبان فارسي وارد شد مفهوم ومعني اوليه بودجه چنانکه اشاره گرديد افاده ميشد.

اصطلاح بودجه در فرانسه براي اولين بار در سال 1814 م بصورت رسمي در مورد عوايد ومصارف دولت بکار برده شد واز آن تاريخ به بعد بصورت تدريجي در ساير کشور ها نيز رواج يافته که اين اصطلاح امروزنيز در اکثر از کشور بنام بودجه ياد ميگردد.

2. ماهيت بودجه: در مورد بودجه تعاريف ذيادي ارائه شده که در اينجا مهمترين انها تذکر داده ميشود:

به اساس تعريف کلاسيک ها ـ بودجه عبارت از يک سندی است که در آن عوايد ومصارف دولت براي يک مدت معين و معمولاً براي يک سال پيش بيني وتصويب ميگردد.

برطبق يک تعريف ديگر، بودجه عبارت از به مقابل قرار دادن عوايد منظم پلان شده ومصارف منظم پلان شده دولت به يک دوره بودجوي آينده به شکل قانوني مي باشد.

 در بين تعاريف زيادي که براي بودجه ارائه شده است امروز عموميت وشهرت ذيادي راتعريفي دارا مي باشد که توسط فريتس نويمارک(fritz neumark) ارادئه شده است .بر طبق تعريف موصوف بودجه عبارت ازيک طرح منظم و به مقابل قراردادن مصارف پلانشده وتخمينات عوايد پيش بيني شده براي تکافوي اين مصارف در يکدوره معين معمولاً يک سال آينده است . اين تعريف نظربه تعاريف که راجع به بودجه ارائه شده است جامع تر مي باشد[1].

 مقرره بودجه افغانستان نيز بودجه را طور آتي تعريف مي نمايد:

       بودجه عبارت از سند قانوني دولت است که در آن جميع عوايد ومصارف براي موعد معين معولاً يک سال تعين گرديده وانعکاس دهنده تمام فعاليت ها وانکشافات در ساحات  اقتصادي ـ اجتماعي ـ دفاعي ـ کلتوري وسياسي مي باشد [2].

گفته شدکه بودجه ماهيت پيش بيني دارد به ارتباط برنامه ها و عمليات محتواي آن اشاره مي کند واز همين رو مي توان بودجه رايک برآورد و پيش بيني ازآينده دانست.

3. سير تاريخي بودجه در جهان: بشر در مراحل اول زندگي به مزيت زندگي گروهي پي برد، زيرا در زندگي غير اجتماعي راه هاي پيشرفت و انکشاف و سويه حياتي انسان ها ناچيز و غير قابل توجه بود، بناً بشر در فکر زندگي اجتماعي يا گروهي افتاد. و بدين ترتيب تهداب اجتماعي بودن، بنيان گذاري شد و بشر اوليه و غير متمدن حيات يا زندگي اجتماعي را آغاز نمود. در طريقه زندگي گروهي و اجتماعي به روي اين مسئله که مورد توجه افراد اجتماع واقع گرديد و بسيار ضروري پنداشته شد تا حکومت و دولت به وجود آيد که امور زندگي آنان را تنظيم نمايد و مسايل مربوط به اجتماع را سازمان دهد. و در برابر تهاجمات از آنان دفاع و امور رهبري آنان را به عهده داشته باشد.

دولت بزرگترين شکل هيئت اجتماع مي باشد مقصد از موجوديت تأمين و تنظيم منافع مشترک جامعه بوده و خدمات عامه کاملاً توسط آن ايفا و به تحقق مي رسد. دولت داراي تشکيلاتي مي باشد که به وسيله آن امنيت تأمين ميگردد و خدمات را به منظور بهبود حيات جامعه به مرحله اجراء قرار مي دهد. تشکيلات دولت استقرار و ثبات حاکميت و پيشرفت اهداف آن مصارف را ايجاب مينمايد که بايد در دسترس دولت قرار داشته باشد. براي تأمين مصارف دولت و به تحقق رسيدن اهداف آن بايد عوايد موجود باشد،  جستجو منابع عايداتي و طروق و جمع آوري و مصرف آن در طول تاريخ مربوط به ماهيت حکومت و رژيم ها مختلفه اجتماعي و بالاخره ومستلزم نوع از انواع ترتيب و تحليل بودجه بوده مي باشد. در مورد مفهوم و ماهيت بودجه قبلاً تذکر به عمل آمد. بودجه دولت را وقتي مي توان عملي دانست که بخواست اکثريت جامعه جواب مثبت داده موانع رشد و انکشاف را بر طرف ساخته و باعث پيشرفت و طرقي کشور گردد. در مورد پيدايش بودجه بايد گفت که شروع و اجراي بودجه همزمان با پيدايش حکومت مشروطه در سال 1215م بوده است. تصويب پلان مصارف ادارات دولتي از طرف دولت از سال 1733 م در کشور انگلستان آغاز گرديد براي بار اول در پارلمان آن کشور اظهار شد که پارلمان نتنها ماليات را به تصويب مي رساند بلکه نسبت به مصارف و عوايد دولت نيز اظهار نظر مي نمايد. بالاخره در اوايل قرن 18 موضوع  تصويب بودجه در کشور انگلستان مروج گرديد.

آغاز روش کامل در امر بودجه را بايد اوسط قرن 19 يعني سال 1861 م دانست. قانون نظارت از اجراي بودجه به تصويب رسيد بودجه در انگلستان و ساير کشور هاي ديگر آن وقت از اين روش پيروري مي نمودند در کشور فرانسه اين جريان با آغاز انقلاب کبيرفرانسه در آن کشور در سال 1789م بود آغاز گرديد. در ايالات متحده امريکا بعداز اعلان استقلال آن کشور به موجود قانون اساسي حق وضع ماليات به کنگره ملي امريکا داده شد.

تصويب بودجه به صورت فعلي يعني بودجه کامل امروزي که تمام عوايد و مصارف کشور را در بر ميگيرد در کشور مذکور عملي  شد و تحت اجراء قرار گرفت.

ولي اين امر در کشور هاي مختلف به درجه قدرت و ضعف اصول مشروطيت و حقوق و اختيارات پارلمان در آن کشور هابوده است.

4. سير و تکامل تاريخي بودجه در افغانستان:

از آنجايي که مسايل مالي و اداري مانند ساير موارد ديگر با اوضاع سياسي اجتماعي اقتصادي و طبيعي کشور ها ارتباط نزديک دارد همانگونه تحولات وارده در يکي از اين عرصه ها انگيزه موثر را براي ديگر گوني و پي ريزي ديگر فراهم مي سازد بنابر ملاحظات متزکره ووابستگي مسائيل مالي به طرز نظام اداري و اساسي جامعه تشکيلات مالي کشور نيز قبل از حصول استقلال اغلباً استقرار نداشت قواعد وقوانين ادارات مربوط آن مفيد نبوده است .

آغاز طرح و تطبيق سيستم هاي مالي در افغانستان هم آهنگ و هم زمان باتشکيل اولين سيستم هاي دولت صورت گرفته است ولي در باره اينکه امور مالي متزکره و سيستم هاي مالي مربوط به آن از جانب کدام يک از سازمانهاي دولتي اداره ميشده است وطرز کار ان چگونه بوده وچه نام عنوان داشته است اسناد مدلل موجود نيست اما بعضي تحقيقات اجتماعي وتاريخي نشان ميدهد در عصر غزنويان چنين اداره موجود بوده است که وظايف دخل وخرچ دولت را به عهده داشته  است. در عصر احمد شاه بابا نيز مرجع بنام ديوان اعلي وظيفه مالي واداري در بار کشور را انجام ميداد که مسؤل آن لقب ديوان بيگي را داشت، موجود بود[3] .

در سلسله متعاقب هم اين ماموريت دولتي بنام هاي وکيل الرعيا ، امين الملک ومستوفي الممالک ياد ميشد در عصر سلطنت امير شير علي خان نيز وزير ماليه بنام مستوفي الممالک ياد ميگرديد . تااينکه در اواخر دوران  امير عبدالرحمن خان يک اداره نسبتاً منظم مالي به عنوان مستوفي الممالک در مرکز ايجاد گرديد وادارات ديگر ان تحت نام سر دفتر داري در ولايات ، محلات وعلاقه داري ها به ميان آمد  امور مالي و حسابي را  عهده دار بودن منابع مالي آن وقت را قسماً ماليات مستقيم تشکيل ميداد .

بالاخره در سال 1298ش يعني قبل از حصول استقلال افغانستان در زمان امان الله خان حسابات دولت به اساس دفاتر روزنامچه صورت ميگرفت که بر طبق اصول سياق ورفورم ترتيب ميشد. (اصول سياق عبارت از طرزوسبک ورفورم عبارت ازشکل اعداد است که برطبق آن بعدازختم هرسال مالي خلاصه حسابات دولت ساخته ميشود).نظام بودجه به شکل مدرن وفعلي آن در آن زمان قسماً وجود نداشت به اين معني که عوايد دولت به اساس حسابات سال ما قبل در حساب موجود ياحسابات درجريان تثبيت گرديده ومصارف دو لت بدون پلانگزاري ياپيش بيني اجرا ميگرديد . درسال 1299ش درعوض اصول سياق ورفورم اصول دفتري جاگزين گرديد که متشکل از پنج دفتر بود بر طبق اين اصول حسابي تمام حسابات دولت بصورت سال تمام با اسناد آن در پايتخت ارسال و متمرکز ميگرديد. اين اصول تاسال1303ش دوام نمود ودر سال 1303ش توسط اصول شهريه تعويض گرديد . تفاوت را که اصول شهريه از اصول دفتري دارا بود عبارت از اين بود که در  اصول دفتري حسابات دولت بصورت سالانه امادر اصول شهريه حسابات دولت بصورت ماهوار ترتيب ميگرديد .

ومطابق به اين اصول حسبات دولت ماهانه ترتيب ميگرديد از اين جهت اين اصول بنام اصول شهريه مسمي گرديده است .سيستم بودجه وپيش بيني عوايد ومصارف در نظام مالي افغانستان در سال1299 ش بوجود آمد ولي با بوجود آمدن اين اولين نظام بودجه در افغانستان هم چنان سعي بعمل آمد تابين خزانه شاهي در آن زمان وبودجه دولت يک تفکيک به عمل آيد.

اين سيستم بودجه درسال هاي اغتشاش يعني بين سالهاي 1307ـ1308 دوباره توسط اصول سياق ورفورم عوض گرديد وبراي مدت( 9) ماه دوره اغتشاش دوام نمود بعداً اصول شهريه دوباره جايگزين اين اصول گرديد و تاسال 1214ش دوام نمود .

درسال 1315 ش به مشوره يک نفر متخصص ايتاليوي بنام موسيوژنيو مانچولي تحولات وتغيرات آتي در طرز حسابات وبودجه دولت بوجود امد:

1.  از اين تاريخ به بعد سعي گرديد تاترتيب بودجه بصورت علمي صورت گرفته وبين بودجه عايداتي(عادي)وبودجه سرمايگذاري (انکشافي )تفريق به عمل ايد .
2. براي حسابات مصرفي دولت دفاتر مقايسه يا کنترول تخصيصات براي تمرکز مصارف دفاتر مصارف وبراي داد وستد نقدي وجنسي حسابات انفرادي طرح وتطبيق گرديد .
3. نظام تمرکز حسابات که به اساس اصول يا سيستم شهريه و اصول دفتري بصورت جز وار در مرکز ارسال به صورت خلص تابلو هاي ماهوار وارداتي ، مصارفاتي خزانه وتحصيلي مبدل گرديده واين تابلو هابه توضيح وتفريق فصول وموارد تخصيصات بودجوي قابل تحصيل وباقيات قابل تحصيل وتاديات قطعي وپيشکي معاملات گزشته وحاليه وامثال آن اساس گزاري شده وتعين گرديد که جز حسابات در خود نمايندگي هامورد تفتش ورسيدگي قرار داده شود .

ترتيب اسناد به شعبات اجرائيوي محول ساخته شده وکنترول ومحاسبه آن به دواير محاسبه تعويض گرديد .

1. سيستم کنترول تخصيصات مصارف وعوايد بودجه مصرفي ودر ساحه عمل نيز تطبيق گرديد .
2. بالاخره به غرض تطبيق حسابات قطعي ، حسابات نقدي وجنسي اساسات لازمه طرح شده ودر عمل نيز تطبيق گرديد [4].

    چون سيستم مانچولي نهايت ساده وبسيط بود از آن جهت درمدت کمتر از دو سال درتمام کشور عموميت پيدا کرد . ولي بعد ازگذشت چند سال يعني در سال هاي ذيل

1328ـ  1332ش سيستم مانچولي توسط موسيوکلمان فرانسوي مورد غوروبررسي قرار گرفته وبا  بعضي   تعديلات جزئي او دوباره مورد تائيد قرار گرفت.

وبعداً درسال 1333ش سيستم مضاعف توسط نيازي شاهي که يک متخصص ترکي بود پيش نهاد گرديد اما اين سيستم هنوز بصورت کامل مورد تطبيق قرار نگرفته بود که درسال 1338 ش بودجه دولت به شکل فعلي توسط موسسه P.E.S  امريکائي طرح وتطبيق گرديد و تا امروز مورد اجرا وعملي ميگردد.

بودجه دولت در واقعيت انعکاس دهنده فعاليت هاي عمومي دولت بوده وبنابران  هرقدر سهم بيشتر رادرعايد ملي دارا باشد به همان پيمانه تاثيرات بيشتر را بالاي وقايع اقتصاد مجموعي واقتصاد فردي وارد مي نمايد.

بودجه دولت در يک کشور اساساً تابع عايد ملي  وعايد ملي به نوبه خود تابع به حجم تقاضاي مجموعي يا به مفهوم وسيعتر تابع به تحولات وتغيرات اوضاع عمومي اقتصادي مي باشد. چون  اوضاع عمومي اقتصادي هميشه در حال تغير است ازين جهت عايد ملي و بودجه دولت نيز مطابق به شرايط واوضاع عمومي اقتصادي متحول بوده و نظر به شرايط و اقتضاعات زمان فرق مي نمايد[5].

فـصـل اول

معرفی سازمان تجارت وتوسعه ( گات )

قبل از بررسی گات به عنوان محور اصلی سیستم تجارت جهانی پس ازجنگ جهانی دوم لازم است مروری برموقعیت معیارهای بین ا لمللی درارتباط با موضوعات اقتصادی داشته باشیم . روابط اقتصاد بین المللی تحت نظم بین المللی براساس موافقت نامه وقرارداد های بنا نهاده می شود. دربسیار ازحالتها ، قراردادها به ایجاد سازمانهای منجر شده است . که بنا براین امر ما  گات را به صورت ذیل به معرفی می گیریم.

1- گات و ساختار موقعيت آن:

همكارِی بين المللی خصوصأ در زمينه تجارت بين الملل برای نظم دادن عمليات ملی سابقه بس طولانی در قرون وسطی گسترش جامعه شهری نشانه ای ازاین تاريخ طولانی است معمولأ قانون تجارت همراه با قانون عام در انگلستان در اواخر سال 1700 از سوی لرد مانسفيلد مثال ديگری از تحقيق برای پيش بينی و ثبات روابط تجارتی بين المللی است .توسط قراردادهای دو جانبه FCN(قرار دادهای دولتی ، تجارت و دريانوردی ) در قرون هفدهم و هجدهم قدم مهم نظم دادن به روابط اقتصادی بين الملل آن زمان است اين قراردادها علاوه بر تأكيد بر موضوعاتی غير از تجارت كالاها بر موضوعاتی مانند شرطه كامله الوداد نيز تأكيد داشت كه بعدأ محور ساختار گات كرديد.رفتارهای چند جانبه جديد برای نظم دادن تجارت عمدتاً از اواخر قرن هجدهم شروع شد در سال 1923 كنفرانس بين المللی بر تشريفات گمركی كه از سوی جامعه ملل بر گزار شد قرار داد بين المللی در ارتباط با ساده كردن تشريفات گمركی تكميل كرد كه بسياری از رفتارهای گات از اين كنفرانس سر چشمه می گيرد. جامعه ملل يک سری مطالعه درباره مسائل تجاری از سال 1926، 1936 انجام داد كه مسائل مربوط تجارت بين المللی بعدی را تحت تأثير قرار داد . ابتکار و انگيزه ايجاد گات در دوران جنگ جهانی دوم از سوی آمريكا با متحد خودش انگلستان بر اساس دو ديدگاه متمايز مطرح شد يكی از اين ديدگاها ازبرنامه موافقت نامه های تجاری پس از به اجرا گذاشتن قانون موافقنامه تجاری متقابل سال 1934 به وسيله آمريكا ناشی می شود. دومين ديدگاه از اشتباهات مربوط به سياست های اقتصادی در دوران بين دو جنگ 1920، 1940 ناشی می شود. سياستهايی كه به بحران بزرگ و جنگ جهانی دوم منجر شد در دوران بين دو جنگ مخصوصاً پس از بحران 1930 كشورها به اقدامات شديد حمايتی رو آوردن و وضع تعرفه های بالايی را در پيش گرفتند كه آن هم به نوبه خود موجب كندی و بی رونقی و كاهش تجارت بين الملل شد رهبران سياسی آمريكا و ساير كشورها در خصوص اهميت ايجاد موسسات اقتصادی پس از جنگ كه مانع اتفاق مجدد اين اشتباهات بشود اظهار نظر های ارايه كرداند. بدين دلايل در سال 1944- 1945 پس از جنگ جهانی كنفرانس برتن ودز تشكيل شد اين كنفرانس به مسايل پولی و بانكی اختصاص يافت و به تاسيس صندوق بين المللی پول، بانک جهانی (بانک بين المللی ترميم و توسعه) منجر شد ولی مسائل تجارت مانند مسائل پولی و مالی چندان مورد توجه قرار نگرفت دليل عمده آن اين بود كه اين كنفرانس تحت نظارت وزيران دارائی بود و به هر حال ، در اين كنفرانس ايجاد موسسات تجاری مشابه نيز يادآوری شد. دولت آمريكا از دولت كشورهای ديگر برای مذاكره از مورد رسيدن به يک موافقت نامه چند جانبه برای كاهش تعرفه دعوت به عمل آورد در همان سال، سازمان ملل شكل گرفت و در فوريه 1946 از طريق سازمان وابسطه به سازمان ملل بنام  Unecosoc  در اولين گردهمايی قطعه نامه ای بنام "كنفرانسی برای تهيه پيش نويس يک منشور سازمان تجارت جهانی " صادر شد در اين زمان آمريكا يک پيش نويس منشورITO پيشنهاد كرد و در اكتوبر 1946 يک كميته مقدماتی در لندن تشكيل گرديد. 

تاريخ تداركاتی گات به تاريخ تداركاتی و آماده سازی منشورITO وابسته است گردهمايی سال 1947 ژنو يک كنفرانس مبسوط شامل سه قسمت عمده بود يک قسمت اختصاص يافت به اينكه تداركات منشوررا برای يک سازمان تجارت جهانی ITO فراهم سازد دومین قسمت به مذاكرات موافقتنامه چند جانبه متقابل كاهش تعرفه اختصاص يافت و سومين قسمت مأموريت يافت كه پيش نويس "مواد عمومی" تعهدات مربوط به تعهدات تعرفه را انجام دهد. گات فقط يک موافقتنامه چند جانبه بود نه يک سازمان و مشابه قراردادهای دوجانبه قبلی بود ولی طوری طراحی شده بود كه وقتی ITO    ايجاد شود، زير چتر آن باشد مواد عمومی گات ازآن قسمت از طرح منشور ITO که به مقرارت تجارت مربوط بود اقتباس شد . و شامل يک ماده بود مبنی بر اينكه پس از آنكه منشورITO  كامل شد مواد موازی گات به نحوی تعديل شود كه تأييدی بر موادی كه در اين منشور است باشد . كنفرانس ها وانا در سال 1948 طرح منشور ITO  را كامل كرد ولی هرگز اين سازمان ايجاد نشد. در اكتوبر سال 1947 در كنفرانس ژنو گات به عنوان تعهدات مختلف تعرفه ای ترسيم شد و يک زير مجموعه از I T O   بود قرار بود كه در سال 1948 طرح I T O   به اتمام برسد و اعتقاد كلی بر اين بود كه گات بايد كارش را زودتر شروع كند. يكی از اين دلايل اين بود كه هزاران توافق تعرفه ای وجود داشت كه بايد قبل از I T O صورت می گرفت و همچنين مذاكره كنندگان آمريكايی تحت مصوبه تجارت آمريكا كه در سال 1945 تجديد شده بود انجام وظيفه ميكردند و تحت اين مجوز مجبور بودند كه گات را برای تصويب به كنگره آمريكا تسليم كنند. بنابر اين برای مذاكره كنندگان آمريكايی انگيزه زيادی وجود داشت كه تا قبل از اتمام دوره سه ساله اين مجوز گات به مرحله اجرا در آيد. در مقابل مشكلاتی نيز برای به اجرا در آوردن گات وجود داشت. تمايل ارايه و اجرای همزمان گات و ITO  به وسيله اكثر كشورها يكی از اين مشكلات بود و چون قرار بود كه طرح I T O   در اواخر سال 1948 يا سال بعد به اتمام برسد راه حل اين مساله در واقع توافق بر پروتوكول كاربرد موقت (PPA) است وبر اساس اين پروتوكل هشت كشور موافقت كردند كه گات را بصورت موقت اجرا كنند تا بقيه اعضای اوليه گات (23) كشور بعدآ چنين اقدامی را انجام دهند اين پروتوكل شامل دو ماده مهم بود كه موجب تغير محتوای گات شد در اين پروتوكل 60 روز برای خارج شدن از گات در نظر گرفته شد در حالی كه خود گات برای خارج شدن آن 6 ماه مهلت تعين كرده بود دومين و مهمترين تأثير (PPA ) در خصوص نحوه اجرای گات است. گات حدود چهل سال تقريبأ بدون سازمان اساسی برای تنظيم فعاليتها و اقداماتی بين المللی به كندی به فعاليت خود ادامه داد.

سر اريک ويند هام وايت (sir wyndhamwhite ) تبعه انگلستان نقش عمده ای را در تحول گات داشت و رئيس اداری سازمان ملل بود كه به كنفرانس طرح (I T O) و گات سرويس می داد و اولين مدير اجرائی گات محسوب می شد. وی اين سمت را تا باز نشستگی در سال 1968 در اختيار داشت و در دور مذاكرات كندی در خصوص مذاكرات تجارت جهانی ازسال 1963، 1967 نقش بسيار حساس و حياتی داشت و سعی كرد كه اين كنفرانس را از بن بست خارج سازد تا كشورهای طرف قرار داد گات بتوانند به توافق برسند در دوره دور مذاكرات كندی ،طرفهای قرار داد گات بتوانند به توافق برسند در دوره دور مذاکرات ،طرفهای قرار داد  گات اصلاحيه ا ی را به مواد عمومی گات در ارتباط با مسایل کشورهای در حال توسعه اضافه کردند كه به عنوان يک پروتوكل به قسمت I V  گات ضميمه شد اين اصلاحيه در سال 1965 تصويب شد و سر انجام در سال 1966 به اجرأ در آمد.3

2- تعهدات گات و موقعيت قانونی و سازمانی آن:-

در اين قسمت ابتدا گات و تعهدات آن را مورد توجه قرار می دهيم و آنگاه چند مساله قانونی و سياسی مهم گات را كه به نظر می رسد در بسياری از مواد و اصول گات نهفته باشد بررسی می كنيم . و در نهايت مسله مهم ديگر كه روش وتكنيكهای تغير گات است و ساير مسايل آن را تحت تاثير قرار می دهد مطرح می كنيم. تعهد اصلی گات"كاهش و تخفيف " تعرفه است كه اعضای طرف قرار داد گات را ملزم می كند سطح تعرفه هايی را كه بر واردات ساير طرفهای قرار داد گات وضع می كند كاهش دهند اين تعهد دليل اصلی مذاكره موافقتنامه گات بود در واقع بايد گفت كه اين تعهد موثرترين تعهد گات بوده است بر اساس يک مجموعه دور مذاكرات كاهش تعرفه در گات ، متوسط تعرفه در كشورهای صنعتی بطور فاحش كاهش يافت عقيده بر اين است كه چنين سطح پايين تعرفه مانع اساسی و مهمی برای واردات نيست. دومين تعهد اصلی اصل " كامله الوداد " است اين تعهد را در قسمت ذكر اين نكته لازم است كه اين تعهد قسمت اصلاحات گات را تشكيل می دهد و احتياج به اتفاق آراء دارد در قسمت II موادIII وXVII  ساير تعهدات گات را تشكيل می دهد و می توان آن را به عنوان "اصل اداره " (code of conduct ) برای رفتار دولتها در تنظيم تجارت بين الملل در نظر گرفت. بايد توجه داشت كه اين تعهدات (بعلاوه M F N ) شامل تمام كالاهای می شود بدون توجه به اينكه چنان كالائی در برنامه كاهش تعرفه وجود داشته باشد يا خير اين كد شامل كالاها ، كالاهای وارداتی و كالاهای صادراتی می شود هر چند كه بيشتر مقرارات متوجه واردات است اين تعهدات فهرستوار عبارتند از رفتار ملی ،ضد دامپينگ ، ارزشيابی كالاها برای مقاصد گمركی روشهای اجرايی اداره گمرک ، علامت مبدأ ، محدوديت های كمی، سوبسيد و انحصار دولتی و مساله تجارت انحراف از اين دو ديدگاه به "مقابله به مثل  Reciprocity " منجر می شود و آن به نحوی است كه مقررات فقط برای محصولی از طرف ديگر قرارداد وجود دارد كه آن عضو نيز آن قاعده را فقط برای وارداتش از همان كالا اجرا می كند مسلمأ اين انحرافات به پيچيدگی مساله می افزايد و احتمالأ موجب اشكال و اختلال در موافقت پيش بينی شده می گردد در واقع ، به علت اقداماتی قانونی و در بعضی اوقات نه چندان قانونی كه برای محصولات مختلف گرفته می شود ، انحراف اساسی دركار برد مقررات گات مشاهده می شود . تحت قواعد اين اصلاحيه گات ، يک عضو طرف قرار داد نيست به اصلاحيه كه قبول نكرده است ( گرچه بيشتر از دوسوم اعضای طرف قرارداد اصلاحات را قبول كرده اند ) متعهد نيستند. كلمات گات بطور مشخصی معرف آن است كه اين موافقتنامه فقط برای محصولات (خدمات ) به كار نمی رود و همين طور روشن است كه موافقتنامه فقط در مورد عمل دولت كاربرد دارد و نه عمل يک بنگاه خصوصی يا فرد به عبارتی تنظيم گات تقريبأ چنان است كه فقط به فعاليت دولتها محدود ميشود يكی ازنتايج آن است كه گات چيزی در خصوص عمليات انحصاری بنگاههای خصوصی بيان نمی دارد هرچند بطور اساسی چنان فعاليتهای، سياستهای اساسی را كه در گات پايه گذاری ميشود تحت تأثير قرار می دهند. بعلاوه خود موافقتنامه گات تعداد زيادی استثنائات بالقوه در معيارهای خود ايجاد كرده است كه عبارتند از :

- مساله كمرنگ كردن تصويب پارلمانی.

- معافيتهای رأی گيری.

- استثنائات تراز پرداختها كه اجازه سهميه را می دهد.

- استثنائات برای كشورهای در حال توسعه.

- استثنائات برای اتحاديه های گمركی و نواحی آزاد تجارت.

- ماده "اختيار خروج از گات" (opt-out ) .3

3- گات از نظر تشكيلاتی (سازمانی):-

با وجود آنكه طراحان گات نمی خواستند كه گات يک سازمان بين المللی باشد ،ولی بررسی پيشينه آن نشان ميدهند كه برای گات نقشی در نظر گرفته شده كه هرگز در نظر نبود و بطور موثر اين نقش به منزله يک سازمان برای مشاوره ، مذاكره و كاربرد قوانين مربوط به تجارت بين الملل است . چون ديدگاه گات اين است كه "سازمان " نباشد بنابر اين "عضو" ندارد دراين موافقتنامه اصطلاح "عضو طرف قرار داد" به كار می رود با توجه به تحول گات در مفهومی كه امروز دارد شايد بتوان عنوان "عضويت" را مطرح كرد.

صرف نظر از 23 كشور كه اعضای اوليه موافقتنامه گات هستند ، هر كشوری می تواند به يكی از دو طريق زير عضو طرف قرار داد شود روش معمولی در ماده XXXIII گات آمده و لازمه اش آن است كه عضو جديد بتواند رأی دوسوم اعضای موجود طرف قرار داد را كسب كند  برای اينكه رأی كافی جهت عضويت كسب شود كشور متقاضی بايد تمايل خود را برای مذاكره كاهش تعرفه ، با توجه به ماده مقابله به مثل در اين موافقتنامه كه در حال حاضر بين اعضای گات الزامی است اعلام كند دليلش آن است كه عادلانه نيست كشور جديد از مزيت كاهش تعرفه و تعهدات كه ظرف مدت چهل سال اتخاذ شده است استفاده كند در واقع كشور جديد ملزم است كه تعهدات معادلی با كشورهای عضو موجود داشته باشد و آمادگی خود را برای كاهش تعرفه ها، مشابه كشورهای موجود ، اعلام كند اين تعهد معادل و آمادگی را "برچسب پذيرش " (ticket of admission ) می نامند . دومين نوع عضويت بدين ترتيب است كه اگر كشوری داری مستعمره باشد و به عنوان عضو گات پذيرفته شود و چنانچه كشور مستعمره اين كشور مستقل شود اين كشور می تواند فقط از طريق كشور اصل  به عضويت گات در آيد در واقع اين كشورها اصطلاحأ ملزم به دست آوردن ( بر چسپ پذيرش ) نيستند.

ماده XXXVI  گات بيانگر آن است كه كشورهای در حال توسعه مجبور نيستند تعهدی مبنی بر كاهش تعرفه و مذاكره بر اساس "مقابله به مثل" داشته باشند هر چند كشورهای در حال توسعه بر اساس (M F N ) از منافع كاهش تعرفه كشورهای صنعتی بهره می برند ، با وجود اين كشورهای پيشرفته پذيرفته ا ند كه كشورهای در حال توسعه برنامه كاهش تعرفه كوتاهتری داشته باشند.

رأی اكثريت بر پيشرفت فعاليتهای اعضای طرف قرار داد بر قرار است به هر حال ترجيحی وجود دارد كه در بسياری از فعاليتهای گات رأی گيری براساس"اتفاق نظر" باشد البته دلایلی برای ترس از این روش رای گیری وجود دارد ساختار رای گیری كه در اكثر سازمانهای بين المللی امروز وجود دارد يا قدرت واقعی روابط شركت كنندگان هماهنگی ندارد در عمل در گات جزء در موارد "اصلاحات" و "معافيتها " و "عضويت يا اصلاحات " كه رأی گيری رسمی لازم است در بقيه موارد رأی گيری غير رسمی است . روش اتفاق نظر مشكل ديگری نيز دارد بطور اخص ، هر كشوری بايد رأی بدهد ولی با توجه به "ساختار قدرت" اين نوع رأی گيری دچار تورش می شود مثلاً در دور مذاكرات توكيو، مذاكرات واقعی بيشتر به وسيله آمريكا جامعه اروپا و چاپان صورت گرفت و از اين رو كشورهای ديگر طرف قرار داد و ساير مذاكره گنندگان تاثير واقعی بر تصميم گيری نداشتند.3

4- كميته های كاری و عضويت در گات:-

برای بررسی و پيگيری موضوعات مورد علاقه اعضاء كميته های تخصصی متعددی ايجاد شده است كه عبارتند از:

1- كميته تجارت و توسعه : كه در سال 1965 بوجود آمد و وظيفه آن نظارت بر انجام مذاكرات تجاری بين كشورهای در حال توسعه است.

2- كميته تعرفه

3- كميته تراز پرداخت ها.

4- كميته ناظر بر اجرای توافق های حاصله در مذاكرات دور توكيو(1979).

5- كميته ناظر بر الياف چند گانه (منسوجات).

6- كميته ناظر بر بودجه و مسائل مربوط به امور مالی و اداری .

عضويت كامل در گات طبق ماده 23 موافقت نامه از طريق مذاكرات متعدد و تشكيل جلسات گروههای كاری انجام می شود . طبق اين ماده كشوری كه خواهان عضويت در گات می باشند ابتدا بايد در خواست عضويت خود را تسليم دبير كل گات كند و سپس گزارشی از  سياست های تجاری خود به طرفهای متعهد اريه كند. و به سوالات اعضای گات در مورد اين سياستها پاسخ دهد سپس اين سياست ها توسط  يک گروه طی مطالعات و بررسی های خود پيش نويس مقاوله نامه (پروتوكل ) الحاقی آن كشور خاص را طی يک روند نسبتأ طولانی ( كه بسته به هر كشور تفاوت می كند ) تنظيم می كند ،همزمان با اين اقدام مذاكرات تعرفه ای با اعضای گات جريان دارد در اين مذاكرات امكان دارد ازكشور در خواست كننده بخواهند كه در تعرفه های گمركی به برخی اقلام خود امتيازاتی اعطا كند البته در مورد كشورهای در حال توسعه طبق بند 8 ماده 36 تصريح شده است كه اين امتيازات در خواستی بايد با نيازهای توسعه ای مالی و تجاری آن كشور سازگاری داشته باشد ، نهايتأ در صورت تصويب دو سوم اعضأ گات اين كشور به عضويت موافقت نامه عمومی تعرفه و تجارت پذيرفته می شود البته 30 روز پس ازتصويب  پروتوكل الحاقيه توسط پارلمان كشور مربوط عضويت رسمأ به مرحله اجرا در می آيد. در صورتيكه يک كشور عضو در مذاكرات تعرفه ای شركت نداشته باشد و يا موافق عضو يت اين كشورجديد به گات نباشد طبق بند 5 ماده 26 كشورهای تازه استقلال يافته ای كه موافقت نامه عمومی قبلأدر مورد آنها( هنگامی ايكه مستعمره يک كشورعضو گات بودند ) شموليت داشته است .می توانند با حمايت و از طريق يک اعلاميه توسط كشور مربوط (استعمار گر سابق) به عضويت گات درآيند. طبق ماده 33 اساس نامه گات پذيرش يک عضو جديد به اين سازمان به دو سوم آراء كشورهای عضو نياز دارد .

5- اهداف گات و اصول گات:-

اهداف گات :"موافقت نامه عمومی" معاهده تجاری چند جانبه ای است كه در بر گيرنده حقوق و تعهدات متقابل می باشد و موجب می گردد توافقات تجاری دو جانبه به صورت چند جانبه در آيد و همه كشورها از مزايای توسعه تجارت آزاد بهره مند گردند. هدف اصلی گات دستيابی به يک نظام تجاری بين المللی آزاد و بدون تبعيض است كه مهمترين ابزار آن نيز اصل دولت كاملته الوداد است و به اين اميد كه توسعه صادرات كشورها اصول اشتغال كامل، افزايش مداوم درآمدها ، فزونی ميزان تقاضا، استفاده كامل از منابع جهان ،بالا رفتن سطح زندكی مردم كشورهای عضو رونق اقتصادی كشورها را به دنبال داشته باشد . تحقق اين اهداف در چهار چوب مقررات گات ، از طريق فراهم ساختن ترتيباتی برای كاهش اساس تعرفه ها و ساير موانع تجاری و بر طرف كردن تبعيضات تجاری است اصلی ترين فعاليت گات تا امروز كاهش تعرفه های گمركی بوده است زيرا اين تعرفه ها مانع اصلی صادرات و واردات كشورها محسوب می شود.

 برای نيل به هدف های مذكور اصول ذيل در نظر گرفته شده است:

اصل عدم تبعيض و تعميم دولت كاملته الوداد عمده ترين ابزاری است كه برای بر طرف كردن تبعض در جريان واردات و صادرات ميان كشورها وجود دارد به موجب ماده 1 موافقت نامه گات ، هرگونه مزيت مساعدت ،امتياز و معافيتی كه يكی از طرفهای متعهد برای يک گروه از كالاهای وارداتی ويا صادراتی عضو ديگر موافقت نامه قائل شود، خود به خود و بدون قيد وشرط به كالاهای ساير كشورها تسری پيدا می كند. اصل دولت كاملته الوداد بهترين روش ممكن برای جلوگيری از دو جانبه شدن ماهيت مذاكرات گات در نظام تجارت جهانی است زيرا عملأ هر كشوری تمايل دارد مزيت های تجاری بيشتری را به مشتريان اصلی ( طرفهای تجاری) خود اعطاء كند نكته قابل توجه اينكه برای اين اصل چندين استثنا قائيل شده اند از جمله:

الف) به موجب بند دوم ماده 1 امتيازات خاصی را كه قبلأ بين كشورهای معينی وجود داشت مستثنی می باشد مشروط بر آنكه امتيازات جديدی اعطاء نگردد و ميزان امتيازات پس از امضا موافقت نامه افزايش نيابد .

ب) طبق بند 4 مواردايكه در دوران انتقال اقتصادی اتخاذ می گردد از اين امر مستثنی شده است  به عبارت ديگر امتيازات تعرفه ای كه در برخی از كشورهای عضو در تشكيل های منطقه ای مانند اتحاديه های گمركی و يا بازار مشترک به يكديگر اعطا می كنند عامل اصلی دولت كاملته الوداد نیست و به ديگران تسری داده نمی شودمشروط بر اينكه اين امر در تجارت ساير طرفهای متعهد با اين كشورها موانعی به وجود نياورد .

ج) ماده 35 مقرر می دارد چنانچه دو طرف متعاهد وارد مذاكرات مربوط به تبادل امتيازات تعرفه ای با يكديگر نشده و هر يک از آنها به اجرای اين امر رضايت نداده باشند ، مفاد موافقت نامه بين آن دو طرف اجرا نمی گردد بطور كلی طبق اصل عدم تبعيض ، كشورهای عضو ، متعهد هستند كه در قوانين تجاری خود در مورد يكديگر تبعيض قائيل نشوند و مقرارات يكسانی را به مورد اجراء كزارند.

البته اين اصل از طرف كشورهای در حال توسعه به شدت مورد انتقاد قرار گرفت زيرا اجرای اين اصل زمانی می تواند عادلانه باشد كه همگی كشورها از نظر اقتصادی در يک سطح قرار گرفته باشند اين مسله در مذاكرات دور (كندی) مورد تجديد نظر قرار گرفت و مقرر گرديد كه كشورهای توسعه يافته برای كشورهای توسعه نيافته امتيازات جديدی قائيل شوند.

2- كاهش و لازم الا جراء كردن تعرفه های گمركی : مقررات گات در اصل ، موافقت نامه ای تعرفه ای بوده است با اين هدف كه تا حد امكان حقوق و عوارض گمركی را كاهش دهد و يا محدود كند و عمده اهميت گات تا به امروز نيز مذاكره كشورهای عضو در خصوص كاهش و يا تثبيت تعرفه ها بوده است . اعضاء گات همگی بر اين امر تأكيد دارند كه عوارض گمركی غالبأ موانع جدی بر سر راه تجارت ايجاد می كند از اینرو انجام مذاكرات جهت كاهش اينگونه عوارض و يا محدود كردن آنها بيش ترين اهميت را دارد در موافقت نامه عمومی ، اصول و مقررات معين و مشخصی در مورد كاهش تعرفه های گمركی وجود ندارد بلكه تعرفه ها با موافقيت كشورهای عضو وضع می شود اعطاء امتيازات تعرفه ای معمولأ در مذاكرات و بنابر اصل امتيازات متقابل صورت می گيرد.معمولأ مذاكرات بين دو كشوری انجام ميشود كه خواستار كاهش گمركی كالاها هستند آن گاه پس از توافق و تأييد ساير كشورهای عضو طبق اصل عدم تبعيض كه ضمانت اجرائی آن اصل دولت كاملته الوداد است تخفيف ها شامل كليه طرف های متعاهد می گردد از طرف ديگر كشورهای متعاهد نمی توانند حقوق و يا عوارض ديگری را غير از آنچه كه توافق شده است برای كالا يا كالاهای مورد توافق وضع كنند تا احيانأ ميزان امتياز اعطاء شده از اين طريق جبران شود.3

6- منافع عمومی عضويت در گات :-

كشورهای در حال توسعه كه به گات می پيوندند بر طبق مواد مندرج در موافقت نامه عمومی تعرفه و تجارت ، از حقوق ،و مزايايی برخوردار می گردند كه می توان آنها را بدين شرح طبقه بندی كرد:

1- بر خورداری از اصل عدم تبعيض:-

كشوری كه به عضويت گات در می آيد با اعضای رسمی گات كه بيش از چهار پنجم تجارت بين المللی را دراختيار دارند، از اصل دولت كاملته الوداد بهره مند می شود نكته قابل توجه اين است كشوری كه عضوگات می باشد نمی تواند بدون مداخله و موافقت ساير طرف های متعاهد اصل كاملته الوداد را در كشورهای در حال توسعه به حالت تعليق در آورد.

2- دسترسی مداوم و مطمعين به بازارها :-

كشور در حال توسعه ای كه به گات پيوسته است برای محصولات صادراتی خود می تواند از عوارض گمركی معين و تثبيت شده در بازار كليه طرف های متعاهد استفاده كند و مطمعين باشند كه اين عوارض افزايش نمی يابند از آنجائی كه بسياری از تعرفه ها در كشورهای توسعه يافته تثبيت شده اند كشوری كه به گات ملحق می شود می تواند به وضعيت پايداری در تعرفه های صدور محصولات خود به اين بازار دست يابد از سوی ديگر ، كليه كشورهای عضو گات نسبت به آزاد سازی تجارت خود از طريق كاهش تصاعدی تعرفه ها و ساير موانع تجاری متعهد می باشند ازاين رو عضويت گات مزايای ناشی از كاهش مداوم تعرفه ها و ساير موانع تجاری را به دنبال دارد .

3- مشاوره و حل و فصل اختلافات تجاری:-

موافقت نامه عمومی تعرفه و تجارت ،سازو كارهايی را برای حل و فصل منازعات تجاری ميان اعضای خود فراهم كرده است كه در بررسی اصول اساسی گات تشريح شدند در ضمن حتی كشورهای قدرتمند و توسعه يافته نيز در چارچوب موافقت نامه عمومی نمی تواند رفتاری داشته باشند كه با تعهدات بين المللی آنها ناسازگار است به ويژه هنگامی كه كشوری ضعيف از اين رفتار تجاری متحمل خسارت گردد.

4- مجمی برای مباحث چند جانبه و خصوصی :-

علاوه بر اينها گات برای مباحثات چند جانبه در مورد مشكلات نه چندان حساس تجاری و مشترک محيطی فراهم ساخته است از اينرو نمايندگان كشورهای در حال توسعه می توانند مشتركأ با كشورهای توسعه يافته در مورد مشكلات تجاريشان به بحث و مذاكره بپردازند ضمنأ نشستهای گات ، به ويژه اجلاس های سالانه طرف های متعاهد فرصت هايی فراهم ساخته است تا مقامات بلند پايه كشورهای در حال توسعه با همسايه های خود ارتباط داشته باشند.

5- كمك های فنی:-

كشورهای در حال توسعه عضو گات می توانند از كمک ها و مشاوره های فنی دبير خانه گات درخصوص تنظيم سياست های تجاری و تسهيل مشاركت شان در فعاليت ها و مذاكرات گات بهره مند گردند بدين منظور بخشی بنام همكاری های فنی در دبير خانه گات ايجاد شده است.

7- نقش گات در تجارت بين المللی و آينده آن:-

امروز مقرارات گات نظام تجاری اكثر كشورهای جهان را تحت پوشش دارد و ساير دنيا نيز بطور غير مستقيم ( به دليل اصل دولت كاملته الوداد) از مقرارات اين سازمان متأثر می باشند. به عباره ديگر گات در چارچوب همكاری های تجاری بين المللی محسوب نمی شود ليكن تنها سازمانی است كه يک نظام جهانی از مقرارات ،حقوق و تعهدات فراهم كرده تا نظام تجاری چند جانبه ای را هدايت كند كه مورد قبول داوطلبانه دولت های عضوباشد . نظام تجاری مورد حمايت گات كه همان نظام تجارت آزاد است ، از بدو تاسيس خود پس از جنگ جهانی دوم تا به امروز رشد قابل ملاحظه ای داشته است در دوره حمايت گرائی های تجاری يعنی دهه 1930 كه نهايتأ به بحران بزرگ سال 1930 منجر گرديد تجارت جهانی رشد بسيار چشمگيری داشته است در سال های 1923 تا 1938 حجم توليدات جهانی ، سالانه بطور متوسط 5/1 % و تجارت جهانی طی اين مدت كمتر از 1% رشد داشته است اما دردوره رونق تجارت آزاد يعنی بين سالهای 1948 تا 1973 متوسط نرخ رشد توليدات جهانی حدود 5% و تجارت جهانی بيش از 7 % بوده كه در واقع طی 25 سال فعاليت گات ، تجارت بين المللی حدود 6 برابر رشد پيدا كرده است. گات طی مدت فعاليت خود علاوه بر تنظيم و تدوين مجموعه ای از مقرارات تجاری كه مورد پذيرش كشورهای عضو قرار گرفته موفق گرديد طی بر گزاری هفت دور مذاكرات تجاری بين كشورهای عضو ضمن بر طرف كردن موانع تعرفه ای و تا حدودی غيرتعرفه ای و ديگر موانع كه بطور مستقيم و غير مستقيم موجب اتحاد تجارت بين المللی می گردد ، به يكی از اهداف اوليه خود جامعه عمل بپو شاند كه همانا گسترش و توسعه هر چه بيشتر تجارت آزاد می باشد

8- اعضاء و روش الحاق به گات:-

گات در حال حاضر فراگيرترين سازمان تجارت چند جانبه در سطح جهان می باشد اين سازمان 118 عضو داردكه بيش از دو سوم آن را كشورهای در حال توسعه تشكيل می دهند . 18 كشور مستعمراتی سابق نيز بصورت غير رسمی مقرارات گات را اعمال می كنند . 38 عضو (كشور) بصورت ناظر در گات حضور دارند 19 كشور نيز از جمله روسيه و عربستان سعودی رسمأ تقا ضای عضويت كرده اند .

عضويت (الحاق كامل) طبق ماده 33 شرايط الحاق بايد (در پروتوكولی كه به همين منظور تهيه می شود ) بين دولت متقاضی و طرف های متعاهد مورد موافقت قرار گيرد و با تصويب اعضاء قدرت اجرائی بايد مراحل تصويب و الحاق به شرح ذيل است:

1- ارائيه در خواست رسمی به مدير كل گات مبتنی بر تمايل به شركت.

2- ارائيه گزارشی در مورد سياست بازرگانی خارجی كشور متقاضی به گات.

3- تشكيل ارگان برای بررسی تقاضای عضويت كشور متقاضی.

4- بحث و مذاكرات ارگان كاری همراه برای بررسی تقاضای عضويت كشور متقاضی.

5- تهيه گزارش ارگان كاری همراه پيش نويس پروتوكل الحاق برای تصويب به اجلاس طرف های متعاهد.

الحاق تحت شرايط اين ماده همراه با مذاكرات تعرفه ای است "ارگان كاری" ممكن است از كشورهای متقاضی بخواهند به بعضی اقلام تعرفه های گمركی خود امتيازاتی اعطاء كند اما شورای گات در جوزا ماه سال 1372 تصميمات جديدی برای ناظران به شرح ذيل اتخاذ كرد.3

الف) قدرت حضور كشورهای ناظر از جمله جمهوری اسلامی افغانستان را به مدت 8 سال محدود كرداين كشورها پس از اين تاريخ يا بايد عضو شوند و يا دلايل عدم عضويت را تشريح كنند.

ب) كشورهای ناظر نيز مانند اعضاء بايد گزارش سياست تجارت خارجی و تحولات آن را به گات گزارش دهند.

ج) سالانه نيز بودجه ای به عنوان كمك بپردازند.

مقدمه:

مجموعه اجزای مختلف ماستر پلان طوری ترتیب گردیده که 6 فیصد آهنگ رشد عمومی را در سکتور زراعت فراهم نماید. بدان اساس عواید زراعت طی 12 سال دو برابر خواهد شد. این آهنگ رشد بدلیل رونما شدن افزایش بزرگ در عاید و استخدام  بخش غیر زراعت پیشه دهات،  کدام تغیر قوی را در توزیع عواید دهات همراه نداشته و یا مقدار بهبودی حقیقی را درآن بوجود خواهد آورد. بدین معنی که  مجموع عواید روستا از آن طریق نیز دو برابر میگردد. هرگاه سکتور شهری تمام رشد نفوس دهات را جذب نماید، طی این مدت عواید سرانه اهالی روستا دو چند میگردد. با در نظرداشت وضع کنونی  رشد بسیار سریع جمعیت، مطابق معیارهای جهانی رسیدن به این هدف را مشکل مینماید. این ارقام بر استنتاج تخمینی از فصل های جداگانه این پلان متکی بوده و از این لحاظ بدست آمده است تا حدی یک تخمین معقول میباشد.

احتمالأ کمتر از مناصفه مجموع سرمایه گذاری پلان مستقیماً به هدف رشد معطوف میباشد. زیرا سرمایه گذاری های عمده در بازسازی فزیکی زیرساخت ها و انکشاف سرمایه بشری بیرون از این اهداف ماستر پلان قرار میگیرد. معقول خواهد بود گفته شود که مناصفه مبلغ مجموع سرمایه گذاری با اولویت بندی محتاطانه و تخصیص به اجزای در برآورده شدن این رشد ستراتیژی، ضروری خواهد بود.

 ناگفته هویداست که سرمایه گذاری های دیگر پلان را نیز نمیتوان فاقد اولویت دانست. بطور مثال سرمایه بزرگی برای احداث جنگلات بکار برده می شود که نه فقط برای زراعت، بلکه برای کشور حایز اهمیت میباشد. چه این تضمین یک رشد زراعت پایداری را بوجود آورده میتواند. بهمین گو نه سرمایه گذاری قابل ملاحظه ای برای ذخایر اضطراری غذا، تخصیصیه های معطوف به مقابله با ناداری و فقر ارائه گردیده که فواید اینها با رشدیکه بوسیله اعداد فوق ارائه شده، کاملاً کم میباشد.

فصل اول

تاریخچه سازمان تجارت جهانی

تاریخچه تشکیل سازمان تجارت جهانی ( ( WTO )):

سازمان جهانی تجارت مانند اکثر سازمان های جهانی ،سیر تاریخی طولانی تا تشکیل راپشت سر گذاشته است،زیراموضوع تشکیل سازمان های فرامرزی دولتی باموضوع حاکمیت ملی دولت ها درموارد متعددی تداخل دارد، لذا هرقدر دامنه فعالیت اینگونه سازمان ها گسترده تر باشد وتعداد بیشتر ازدولت ها درآن ها عضویت داشته باشند،بهمان نسبت فرایند تشکیل نیزپیچیده تروغالباً طولانی ترخواهد بود.فرایند تشکیل سازمان جهانی تجارت نیز ازاین قاعده مستثنی نبوده وتلاش گسترده جهانی طی ده ها سال ،پشتوانه آن بوده است. درواقع سازمان جهانی تجارت برای پاسخ به یگ نیاز اساسی جامعه جهانی شکل گرفته است،اگرچه درمورد میزان موفقیت آن درتأمین این نیاز دیدگاه های بسیار متفاوتی ابرازشه است که دراین مبحث قصد پرداختن به آن رانداریم.

این نیاز اساسی جامعه جهانی عبارت بود ازموجود یک مرجع مقتدرجهانی به منظور نظام بخشیدن به روابط اقتصادی جهانی که بعضاً موجب کشمکش های شدید سیاسی بین کشورها گردیده است وحتی بسیاری معتقدند که یکی اززمینه های بروز دو جنگ جهانی همین تنش ها ی شدید سیاسی بامنشأ اقتصادی بین کشورهای برتر درتجارت بین المللی بوده است.

به همین منظور بعد از جنگ جهانی اول وتجربه جامعه جهانی ازمیزان خسارات مادی وتلفات انسانی موجب شد که برای جلوگیری اززمینه های بروز جنگی مشابه درسال 1927 کنفرانس زیرنظر جامعه ملل وبامشارکت نمایندگان حدود پنجاه  کشورجهان دررابطه با موضوعات  مربوط به تولید وتجارت درشهر ژنو تشکیل گردد.هرف برگذارکننده گان کنفرانس ،توسعه روابط اقتصادی کشورهای جهان ازطریق کاهش  محدودیت های دولت های درتجارت خارجی برای مقابله  بازمینه های ایجاد جنگ جهانی اول بود.

ولی باوجود برگذاری این کنفرانس ، دولت های بزرگ دراقتصاد جهانی با اتخاذ تدابیری طی سال های بعد ، عملاً برخلاف اصول مقرر در کنفرانس عمل کردند.

لذا به تدریج رقابت اقتصادی بین دولت ها به تنش شدید سیاسی منجر گردید.

بروز جنگ جهانی دوم درابعاد وسیعتر ازجنگ جهانی اول ، مجدداً دولت های طرف اصلی جنگ رابه فکر سامان بخشیدن به نظام اقتصادی بین المللی انداخت.

درهمین راستا درسال 1944 با آشکار شدن علایم خاتمه جنگ به دعوت  رئیس جمهور وقت آمریکا دودولت ، کنفرانس درشهر برتن وازآمریکا وباحضور نماینده گان 44 کشور جهان برگذار گردید .وطی آن موافقت نامه تأسیس صندوق بین المللی پول وبانک بین المللی ترمیم وتوسعه به تصویب رسید.این دونهاد بین المللی هم اکنون نیز نقش مهمی دراقتصاد بین المللی ایفا می کنند.

درزمینه تجارت بین المللی نیز اقدامات موثری بعد ازخاتمه جنگ جهانی دوم صورت گرفت، که مهمترین آنها ،پیشنهاد دولت آمریکاه درسال1945مبنی برتشکیل کنفرانس بین المللی برای تشکیل سازمان تجارت بین المللی(ITO) بوده.

کنفرانس مذکور درسال1946 درلندن برگذار گردید ولی بدلیل اختلافات نظر شدید کشورهای شرکت کننده بدون حصول به نتیجه ای پایان یافت.ولی تلاش کشورها دراین زمینه ادامه یافت وتوسط چند کشور غربی پیش نویس منشور تجارت جهانی ،تهیه وبه کنفرانس هاوانا که درسال1948 درکوبا برگذار شده بود ارایه شد،درجریان مذاکرات مفصلی که درهاواناصورت گرفت این سن دچار تغیرات اساسی گردید ودرنهایت ،میشورهاوانا ازچند بخش تشکیل گردید که یک بخش ازآن موافقت نامه عمومی تعرفه وتجارت گات بود.

بخش دیگرمنشور ،تأسیس سازمان تجارت بین المللی (ITO) رامطرح می ساخت ولی طرح اخیر بامخالفت نهادهای قانون گذاری برخی کشورهای شرکت کننده درکنفرانس ،بویژه کنگره آمریکا که دردولت آن خود ازپیشنهاد دهندگان این طرح بود، مواجه شد. لذا طرح تأسیس سازمان تجارت بین المللی برای سالیان متمادی سکوت ماند ولی موافقت نامه عمومی تعرفه وتجارت با تغیراتی برای چندین دهه،به معیار مهمی درتجارت بین المللی مبدل گردید. هدف این موافقت نامه ،توسعه تجارت بین المللی ازطریق حذف یاکاهش موانع تعرفه ای وغیر تعرفه ای کشورها درمقابل واردات بود. دربین فهرست اولین کشور عضو این موافقت نامه ،تنوع زیادی ازکشورها بااقتصادهای  مختلف می توان مشاهده کرد .ازجمله ایالات متحده انگلستان ،زلاندنو،پاکستان ،هند،آفریقای جنوبی ،برازیل ،کوبا،فرانسه ،بلژیک واسترلیا که همگی درسال 1948 به این موافقت نامه ملحق گردیدند.

باتحولات سیاسی واقتصادی طی ده های بعد نیاز به تکامل این موافقت نامه بین اعضای آن احساس گردید. دراین رابطه یک سلسله مذاکرات بین اعضای گات صورت گرفت.

دررابطه مربوط به گات این مذاکرات به 8 دوره اصلی ذیل طبقه بندی شده است:

الف-:مذاکرات ژنو1947

ب-: مذاکرات آنسی1949

پ-: مذاکرات تورکی 1962-1950

ت-:مذاکرات ژنو1956

ث-: مذاکرات دیلن(ژنو)1962-1960

ج-: مذاکرات دورکندی (ژنو)1967-1964

چ-: مذاکرات دورتوکیو1979-1973

ح-:مذاکرات دوراروکوئه 1994-1986

همان قسمیکه ملاحظه می شود مذاکرات اروکوئه طولانی ترین دور مذاکرات کشورهای متعاهدگات است. حاصل این هشت سال مذاکره مجموعه ای ازموافقت نامه هاو تفاهم نامه ها  وسایر اسناد حقوقی است که به صورت مجموعه ای واحد به تصویب رسیده است. یکی ازمصوبات مذاکرات دور اروگوئه عبارت ازتأسیس سازمان جهانی تجارت بود، لذا تلاش حدود70 سال دولت ها به ثمر نشست.7

درمقدمه موافقت نامه تشکیل سازمان جهانی تجارت ،اهداف تشکیل این سازمان ذکر گردیده است که درآن آمده است:

طرف های این موافقت نامه ، باتصدیق اینکه روابط شان درزمینه تلاشهای تجارتی واقتصادی باید به منظور ارتقای استاندردهای زندگی،تضمین اشتغال کامل وحسبه زیاد ودایم التزائید درآمد واقعی وتقاضای موثر گسترش تولید وتجارت کالاها وخدمات ضمن فراهم کردن امکانات استفاده  بهینه ازمنابع جهان منطبق باهدف توسعه قابل دوام ودرپی حفظ وحراست ازمحیط زیست وتقویت وسایل انجام این کاربه گونه ای سازمان بانیازها وعلایق مربوط شان درسطوح مختلف توسعه اقتصادی باشد.

وباتصدیق مجدد اینکه برای تضمین سهم کشورهای درحال توسعه وبه ویژه کشورهای دارای کمترین میزان توسعه یافتگی،دررشد تجارت بین المللی متناسب بانیازهای توسعه اقتصادی آن ها ،تلاش های مثبتی لازم است. وباتمایل به همکاری درتحقق این هدف ها با ورود به ترتیبات دوجانبه ومتقابلاً سودمند باهدف کاهش  معتنابه تعرفه ها وسایر موانع تجاری وامحای رفتار تبعیضی  درروابط تجاری بین المللی، لذا باعزم ایجاد یک سیستم تجاری چند جانبه یکپارچه ،پایدارتروماندگارتر که موافقت نامه عمومی تعرفه وتجارت ،نتایج تلاش های آزاد سازی تجاری درگذشته وکل نتایج مذاکرات تجاری چند جانبه دوراروگوئه رادربربگیرد، مهم به حفظ اصول اساسی وپیشبرد وهدفهای بنیادی این سیستم تجاری چند جانبه به شرح ذیل توافق می نمایند.

لذا اهداف اصلی سازمان جهانی تجارت ،استقرار نظام تجاری چند جانبه درجهان با درنظر گرفتن جنه های مختلف ازجمله وضعیت خاص کشورهای درحال توسعه وکشورهای دارای کمترین توسعه یافتگی می باشد.

برهمین اساس درموافقت نامه ها وسایر اسناد حقوقی حاکمه برفعالیت این سازمان شاهد اتخاذ روی کرد ترجیحی نسبت به کشورهای درحال توسعه وکشور های باکمترین توسعه یافتگی هستیم.

درماده (2) موافقت نامه تأسیس سازمان جهانی تجارت این سازمان را «نهادی مشترک  برای هدایت روابط تجاری اعضای خود درخصوص مسایل مربوط به موافقت نامه ها واسناد واسناد حقوقی » معرفی کرده است.

همین موضوع رسالت به بزرگی به عهده این سازمان محول کرده است ،زیرا اولاً مجموعه توافقات کشورهای عضواین سازمان،طیف وسیعی ازموضوعات  قابل توجیه است نظیر برنامه های متنوع سازی محصولات صنعتی شدن وتوسعه پایدار تصمیم گیری کنند،مالزی ازطرف اتحاد کشورهای جنوب شرقی آسیا(آ.سه آ،ن) توصیه کردکه وزرای کشورهای عضو سازمان جهانی تجارت ازانطباق قوانین مقررات ورویه های اداری خود باتعهدات سازمان بدون توجه به حوزه قلمروآن ها اطمینان حاصل کنند ،هدف این پیشنهاد ،منظور کردن محدودیت های تجاری دولت های  مرکزی یامحلی مختلف درچارچوب مقررات سازمان جهانی تجارت می باشد.

درجریان برگذاری سومین اجلاس وزرای سازمان جهانی تجارت (اجلاس سیاتل) نیز گروه کشورهای درحال توسعه حضور فعال وبعضاً تعین کننده ای داشته .براین اساس ،مذاکرات اصلی وتنظیم پیش نویس قطعنامه نهای اجلاس به 5 گروه کاری محول شده بود که ریاست سه گروه کاری:

الف- کشاورزی به نماینده سنگاپور

ب- دسترسی به بازار خدمات به نماینده لسوتو

ج- مسئولیت موضوعات تشکیلاتی سازمان رابه طور مشترک نمایندگان شیلی وفیجی به عهده داشتند.

همچنین به اعتقاد یکی ازناظرین ایرانی شرکت کننده دراجلاس مذکور ،یکی ازعوامل شکست اجلاس سیاتل ،ناخرسندی گروه کشورهای درحال توسعه بود،زیرا همچنین دربندچهارم سند نهائی آمده است:

نمایندگان موافقت می کنند که موافقت نامه سازمان جهانی تجارت به صورت کلی برای قبول ازطریق امضأ یا به نحوه دیگر برای کلیه شرکت کنندگان مطابق ماده (140) مفتوح خواهد بود قبولی ولازم الاجرا شدن یک موافقت  تجارت تابع مقررات موافقت نامه محدود به چند طرف مندرج به ضمیمه 4موافقت نامه سازمان جهانی تجارت تابع مقررات موافقت نامه خواهد بود.

بنا براین سند نهاد دور اروگوئه مجموع توافقات را درسه گروه طبقه بندی کرده است.

1- موافقت نامه تشکیل سازمان جهانی تجارت

2- تصمیمات واعلامیه های وزیران

3- تفاهم نامه دربارة تعهدات نسبت به خدمات مالی

موافقت نامه تشکیل سازمان جهانی تجارت به موضوعات مربوط به تشکیلات این نهاد جدید التأسیس می پردازد:-

] ماده 2 : حوزه فعالیت سازمان جهانی تجارت

1- سازمان جهانی تجارت چارچوب نهادی مشترکی برای هدایت روابط تجاری اعضای خود درخصوص مسایل مربوط به موافقت نامه ها واسناد حقوقی پیوست مندرج درضمایم موافقت نامه حاضر بوجود می آورد.

2- موافقت نامه هاواسناد حقوقی پیوست ،مندرج درضمایم 1 و2 و3 که ازاین پس به عنوان «موافقت نامه های تجاری چند طرفه »خوانده می شود)درمورد اعضای که آن ها را قبول کرده اند، همچنین جزء لاینفک موافقت نامه  حاضر بوده وبرای اعضای مذکور الزام آورده هستند.

3- موافقت  نامه ها واسناد حقوقی پیوست مندرج درضمیمه 4 که ازاین پس به عنوان«موافقت نامه های تجاری محدود به چند طرف» خوانده میشود) درمورد اعضای که آن هاراقبول کرده اند همچنین جزء لاینفک موافقت نامه حاضر بوده و برای اعضای مذکورالزام آورهستند.

موافقت نامه های تجاری میان چند طرف برای اعضای که آن ها را نپذیرفته اند ،تعهدات یا حقوقی بوجود نمی آورند.

4- موافقت نامه عمومی تعرفه وتجارت 1994 آن گونه که درضمیمه(الف) شخصی شده است (که ازاین پس به عنوان «گات 1994» خوانده می شود) ازلحاظ حقوقی ازموافقت نامه موسوم به موافقت نامه عمومی  تعرفه وتجارت مؤرخ 30 اکتبر 1947 منظم به سند نهائی تقویت شد، درپایان دومین اجلاس کمیته مقدماتی کنفرانس تجارت واشغال ملل متحد ،به ترتیبی که بعداً اصلاح شده یاتعدیل وتغیر یافته است ،(که ازاین به بعد«گات 1994» نامیده میشود) متمایز است[.

ضمایم موافقت نامه تشکیل سازمان جهانی تجارت ،محور اصلی قواعد وتعهدات در چارچوب سازمان مذکور راتشکیل میدهند ولازم است مختصری به این ضمایم اشاره کرد.

ضمیمه: این    ضمیمه شامل متون مفصلی موسوم به «موافقت نامه های چند جانبه  تجارت کالا» است که بدنه اصلی نتایج دور اروگوئه راتشکیل میدهد. قبول تمام موافقت نامه ها جنبه« اجباری » دارد. به این معنی که متون مذکور  تعهدات الزام آوری را برای همه اعضای سازمان جهانی تجارت ایجاد می نماید. این امر« بسته واحد بودن » نظر مذاکره کنندگان را تقویت می کند وباروی کرد حقوق انتخاب متون جنسی که دردور توکیو وجود داشت تفاوت دارد.

ضمیمه 1 :شامل بخش های زیر می باشد:

ضمیمه(الف) این ضمیمه شامل گات 1994 موافقت نامه گات تجدید نظر شد، به انضام کل موافقت نامه ها یا«مجموعه مقررات» مربوط به جداول مفصل امتیازات  میگردد که بخش عمده صفحات متن معاهده رسمی رابه خود اختصاص میدهد . بخش عمده ای ازفهرست تعرفه های منتشره مربوط به جداول هریک ازکشورهای تجاری بزرگ آمریکا ،جاپان واتحادیه اروپایی باشد.

ضمیمه1(الف) مفصل ترین ضمیمه موافقت نامه به شمار می آید وگات 1994 رادربر میگرد که اساساً ازگات سابق  به انضمام اصلاحات وتغیرات ،مجموعه  مقررات دور توکیو که مجدداً دردور اروگوئه  مورد مذاکره قرار گرفت، وبرخی موافقت نامه های  جدید  منعقده دردور اروگوئه  تشکیل می شود عبارت اند از:

موافقت نامه عمومی تعرفه وتجارت 1994

     موافقت نام مربوط به کشاورزی

     موافقت نامه مربوط به اعمال اقدامات به همدستی وبهداشت نباتی

     موافقت نامه مربوط به منسوجات وپوشاک

     موافقت نامه مربوط به موانع فنی فرا راه تجارت

     موافقت نامه مربوط به اقدامات سرمایه گذاری مرتبط با تجارت

     موافقت نامه مربوط به اجرای ماده 6 موافقت نامه عمومی تعرفه و تجارت 1996

     موافقت نامه مربوط به اجرای ماده 7 موافقت نامه عمومی تعرفه و تجارت 1996

     موافقت نامه مربوط به بازرسی قبل از حمل

     موافقت نامه مربوط به قواعد مبدأ

     موافقت نامه مربوط به رویه های صدور مجوز ورود

     موافقت نامه مربوط به سبساید ها و اقدامات جبرانی

    موافقت نامه مربوط به حفاظت ها . 1

ویژگی های سازمان جهانی تجارت نسبت به گات 1967

سازمان جهانی تجارت نسبت به موافقت نامه عمومی تعرفه و تجارت ( گات) دارای ویژه گی های بارزی است که صرف نظر از مفاد مقررات موافقت نامه های تحت پوشش ( WTO ) میتوان موارد ذیل را برشمرد:

الف : گات از لحاظ تشکیلاتی دارای نقاط ضعفی بود زیرا بعد از گذشت حدود نیم قرن  نتوانسته بود به یک سازمان بین المللی تبدیل گردد و با استفاده ازابزارها و ارکان این چنین سازمانی ،نسبت به پیگیری مصوبات و نظارات بر حسن اجرای آن ها اقدام نماید . اگر چه گات دارای دبیرخانه در ژنو بود ولی این دبیرخانه فاقد تشکیلات کامل برای جلوگیری به این نیاز بود.

این نقیصه گات ، در دور اروگوئه با تصمیم به تشکیل یک سازمان برای هدایت ونظارت بر اجرای موافقت نامه ها رفع گردید و سازمان جهانی تجارت مسئول اجرای کلیه موافقت نامه های حاصل از مذاکرات دور اروگوئه گردیده است و درحال حاضر این سازمان حدود 500 کارمند از ملیت های مختلف دارد.

ب : سازمان جهانی تجارت با احتساب متقاضیان عضویت درآن ، در حال حاضر بیش از 150 کشور جهان را تحت پوشش قرار میدهد که این رقم در مقایسه با اعضای سازمان ملل متحد ، رقم چشمگیری را تشکیل میدهد به طوری که میتواند مدعی جهانی شدن گردد.

ج : موافقت نامه گات تنها به موضوعات معدودی پرداخت ولی موافقت نامه های تحت پوشش سازمان جهانی تجارت ، طیف وسیعی از موضوعات مرتبط با تجارت بین المللی را تشکیل میدهند که برخی این کسترش محوطه فعالیت سازمان جهانی تجارت را غیر اصولی و عاملی برای تضعیف سایر نهادهای بین المللی که رسماً ماموریت اجرای این وظایف را دارند از قبیل انکتاد ، یونید و ویرا ن دی پی دانسته اند .

مهمترین این موضوعات بدیع عبارت اند از:

موافقت نامه در مورد تجارت خدمات ، تجارت حقوق دارای فکری ،قواعد رویه های حاکم بر حل اختلافات ناشی از تجارت بین المللی ، سرمایه گذاری در تحت موافقت نامه گات ، دربعضی ازموارد اعضای مخیر به پذیرش یا عدم پذیرش بعضی از مصوبات بودند . در چنین شرایطی در بعضی ازموضوعات مانند تدابیر ضد دامپینگ و سبایدیها  تعداد امضاء کنندگاه مصوبات تنها تعداد معدودی از کشورها بودند که همین موضوع موجب تضعیف عملکرد گات گردیده بود .

درمقایسه ، کلیه اعضای سازمان جهانی تجارت مکلف به پذیرش کلیه موافقت نامه ها و مصوبات تحت پوشش این سازمان به صورت یک مجموعه هستند و هیچگونه حق مشروط سازی یا خارج باقی ماندن از یک یا چند موافقت نامه برای اعضا به سازمان وجود ندارد که همین موضوع نقطه قوت آن محسوب می گردید .

ﻫ  : سازمان جهانی تجارت ،تحولات جدید جهانی را مورد نظر قرار داده و گات اولیه که به گات 1967 شهرت درد را تکمیل کرده که نسخه جدید گات 1996 نام گرفته است .

و : مکانیسم حل و فصل اختلافات در چارچوب سازمان جهانی تجارت به نوبه خود در نظام حقوق بین الملل ، بدیع و دارای ویژگی های منحصر به فردی است .

جایگاه کشورهای درحال توسعه درسازمان جهانی تجارت

همان گونه که در بحث های قبلی گفته شد که سازمان جهانی تجارت شکل تکامل یافته موافقت نامه عمومی تعرفه ها و تجارت ( گات ) است و بر این اساس به طور خودکار کلیه اعضای گات به عضویت سازمان جهانی تجارت درآمده اند و از تأسیس سازمان مذکور نیز گروه دیگری ازکشورها درخواست عضویت در سازمان مذکور را داشته اند که به درخواست بعضی از آنها موافقت شده است .

اگر چه ذهنیت عمومی ، گات و خلف آن یعنی سازمان جهانی تجارت را باشگاه کشورهای صنعتی و ثروت مند تلقی میکند و دراین خصوص تبلیغاتی نیز به عمل می آید ولی رویه کشورهای جهان نشان داده است که چنین تفکری حداقل توسط اکثر دولت های توسعه یافته دنبال نمی گردد .

برای نمونه ، درفهرست کشورهای متعاهد گات 1967 و عضو سازمان جهانی تجارت . اساس کشورهای زیادی در گروه توسعه نیافته ها وحتی دارای نظام سوسیالیستی مشاهده میشود . برای مثال کشور کوبا اول ژانویه 1948 به گات 1967 ملحق گردید و از زمان تأسیس سازمان جهانی تجارت یعنی 1995 عضو سازمان مذکور است . برخی دیگر از کشورهای که هم درگات 1967 و هم در سازمان جهانی تجارت حضور داشته و جزو گروه کشورهای توسعه نیافته اند ، عبارت اند از:

بنگلادیش ، بنین ، کامرون ، شیلی ، کنگو ، قبرس ، السالوادور ، کامبیا ، غنا ، ارجانتین ، برازیل ، کلمبیا ، مصر ، ترکیه ، اروگوئه ، بحرین ، تانزانیا . برخی دیگر از کشورهای درحال توسعه بعد از تأسیس سازمان مذکور به عضویت آن در آمده اند که عبارت اند از :

امارات متحده عربی ، قرقیزستان ،آنگولا ، اردن و گرجستان . به طوری که در حال حاضر بیش از 115 کشور از کل 136 کشور عضو سازمان جهانی تجارت و کشورهای توسعه نیافته تشکیل میدهند و حدود 30 کشور دیگر توسعه نیافته نیز رسماً تقاضای عضویت در سازمان مذکور را مطرح کرده اند . این حضور چشمگیر ، تأ ثیر به سزای در تعمیمات سازمان جهانی تجارت به لحاظ رویکرد ویژه درقبال کشورهای توسعه نیافته داشته است .

این رویکرد را میتوان در نحوه تنظیم بعضی از موافقت نامه های سازمان مذکور مشاهده کرد که در آن ها بدلیل وضعیت خا ص این گروه ازکشورها ، مقررات ویژه و ترجیحی وضع شده است که این موضوع درتاریخ سازمان های بین المللی کم سابقه است .

همچنین در تصمیم گیری های سازمان جهانی تجارت ، گروه کشورهای درحال توسعه نقش بسیار فعالی ایفا میکنند ، برای نمونه ، تنظیم دستور کار اجلاس وزرای سازمان مذکور که در دسامبر سال 1999 در سیائل امریکا برگزار گردید حاصل ماه ها تلاش کشورهای عضو سازمان بود که دربین آنها گروه کشورهای در حال توسعه نقش فعالی به عهده داشتند . ویابرای مثال ، کره جنوبی درجلسه 20 مه 1999 سازمان ،پیشنهادی در مورد آزاد سازی کشاورزی ارایه داد .

گروه دیگری از کشورهای درحال توسعه به رهبری هند ، پاکستان و مصر ،با مخالفت با برخی از پیشنهادات کشور آمریکا ، آن را تخطی از دستور جلسه از قبل تهیه شده دانستند . هنک کنگ با هدف کاهش تعرفه های صنعتی درسطحی بالاتر از کاهش آن در دوراروگوئه درعرض سه سال پس از پایان مذاکرات ، حمایت شدید خود را برای تعرفه های صنعتی در دور آینده مذاکرات اعلام داشت.

مجارستان پیشنهاد بازنگری در ماده 17 گات و مقررات مربوط به آن را برای اطمینان از عدم تبعیض و وجود یک تعادل بین حقوق و تعهدات شرکت های تجاری دولتی که شامل حذف حقوق انحصاری رسمی و غیررسمی واردات یا صادرات می باشد را کرد . کوبا ، جمهوری دومنیکن ،السااوادور ، هند وراس و نیکاراگوئه پیشنهاد کردند که وزراء دراجلاس سیائل نسبت به اصلاح بند الف ماده 3/1 موافقت نامه بسایدی ها و عوارض جبرانی برای تصحیح عدم تعادل موجود و مجاز کردن کشور های درحال توسعه برای استفاده از بسایدهای که با هدف های توسعه کشور مرتبط با تجارت را تشکیل میدهد .

ثانیاً تعداد اعضای سازمان مذکور ، رقم چشمگیری را تشکیل میدهد به طوری که تقریباً کل تجارت بین المللی بین اعضای این سازمان درچارچوب قواعد حاکم بر سازمان صورت میگیرد .

ساختار نظام حقوقی سازمان جهانی تجارت

نظام حقوقی سازمان جهانی تجارت ازمجموعه ای از مصوبات ، موافقت نامه هاو سایر اسناد حقوقی الزام آور تشکیل شده است .

به منظور برقراری ارتباط بین مجموعه اسناد مذکور و سازمان جهانی تجارت سند بنام سند نهائی دربر گیرنده نتایج مذاکرات تجاری چند جانبه دور اروگوئه درتاریخ 15 اوریل 1994 درمراکش به امضای کلیه کشورهای مؤسس سازمان جهانی تجارت رسید.

در بند اول از سند مذکور مقرر میدارد : -

[ با تشکیل جلسه ای به منظور ختم مذاکرات تجاری چند جانبه دور اروگوئه ، نمایندگان دولتها و جوامع ازوپایی و اعضای کمیته مذاکرات تجاری توافق میکنند که موافقت نامه سازمان جهانی تجارت ( WTO ) نامیده خواد شد . اعلامیه ها و تعمیمات وزیران و تفاهم نامه تعهدات نسبت به خدمات مالی ، به شرح پیوست که در برگیرنده نتایج مذاکرات است ، تشکیل دهنده جزء لاینفک این سند نهائی خواهد بود.[

برای نمونه این گروه ازکشورهاازعدم شفاف بودن فرایند کارسازمان جهانی تجارت وکنارگذاشته شدن ان هاازمذاکرات((اطاق سبز)){اصطلاحی که به دلیل رنگ اطاق کنفرانس خصوصی دبیرکل سابق رواج یافته}بود.

صرف نظرازرویدادمذکورروندکلی مشارکت کشورهای درحال توسعه در تصمیم گیری سازمان جهانی تجارت روندی مثبت و با شتاب است به طوری که نقش کشور های در حال توسعه در تداوم فعالیت سازمان تجارت آن چنان چشم گیر گردیده است که حتی تصدی مدیرت سازمان مذکور نیز مورد توجه این گروه از کشورها قرار گرفته است.

بر اساس این خواسته سازمان جهانی تجارت در اجلاس 22 ژوئیه 1999 برای تعیین مدیر کل جدید سازمان به اقدام جالبی دست زد . به این ترتیب که مقرر گردید برای یک دوره سه ساله که از سپتامبر 1999 آغاز گردید آقای هایک مور از نیوزلند به عنوان مدیر کل سازمان محسوب گردد و پس از خاتمه دوره مسئولیت وی یعنی سپتامبر 2002  آقای داکتر سو پاچای پانیتچ پاکدای که قبلا وزیر تجارت تایلند بوده مدیر کلی این سازمان مهم جهانی به عهده خواهد گرفت.

آقای پانیچ پاکدای در سیمیناری زمن اشاره به نقش بیش از قبل کشورهای در حال توسعه اظهار داشت : ( انتخاب من به عنوان مدیر کل آتی سازمان جهانی تجارت مبین لزوم توجه بیشتر به کشورهای در حال توسعه و توسعه نیافته است . به طوری سنتی گات به عنوان باشگاه ثروتمندان تلقی میشد ولی در حال حاضر نگرش در مورد این سازمان تفاوتی اساسی یافته است نامزدی من و سفیر مراکش در مورد نمونه ای از رویکرد متفاوت د رقبال کشور های در حال توسعه است . نمونه ای دیگری از مشارکت فعال تر کشورهای در حال توسعه در برنامه های سازمان جهانی تجارت تعداد پیشنهاد ات ارائه شده آنها به سازمان است .

برای برگذاری اجلاس سیاتل حدود 157 مورد پیشنهاد به دبیر خانه سازمان واصل شد که  نصف پیشنهاد توسط کشورهای در حال توسعه ارئه شده بود که این موضوع میزان اشتیاق آنها به مشارکت بیشتر در برنامه های سازمان را نشان میدهد)

کشور قدرت مند چین ( از دو جنبه سیاسی و اقتصادی ) یکی از متقاضیان جدی عضویت در سازمان جهانی تجارت محسوب میگردد و به زعم مخالفت شدید دولت های غربی به تدریج عضویت آن در این سازمان در حال تحقق است پیش بینی میگردد که با عضویت چین مواضع کشورهای در حال توسعه در این سازمان از موقعیت بسیار بهتری برخوردار گردد .

صرف نظر از فعالیت این گروه کشورهای در حال توسعه در داخل سازمان  جهانی تجارت این گروه از کشورها با عنایت به جایگاه مهم سازمان مذکور در اقتصاد بین الملل خارج از این سازمان نیز فعالیت های جدی برای تضمین منافع کشورهای در حال توسعه در سازمان مذکور را دنبال میکنند .

برای نمونه در اجلاس گروه 77 که  با حضور حدود 70 رئیس جمهور و نخست وزیر و 63 نماینده عادی رتبه کشورهای در حال توسعه طی روزهای 12-14 آوریل سال 2000میلادی در هاوانا بر گذار گردید  بیانیه ای پایانی اجلاس که از 62 بند تشکیل شده است به موضوع حقوق کشورهای در حال توسعه در چارچوب سازمان جها نی تجارت نیز توجه شده است .

در بند 18 بیانیه هاوانا آمده است :

( ما با نگرانی اعلام می داریم که آزاد سازی تجارت بین الملل برای همه کشورهای در حال توسعه منافعی را تامین نکرده است .لذا به استقرار اطمینان در نظام چند جانبه تجاری از طریق مشارکت کامل کشورهای در حال توسعه اجرای کامل و با حسن نیت موافقت نامه ها ی دور اروگوئه در روح واقعی آنها  و توجه موثر به اجرای علایق کشورهای در حال توسعه نیاز میباشد .

مابر اصل عضویت جهانی در سازمان جهانی تجارت تاکید داشته و خواستار شتاب بخشیدن به فرایند عضویت بدون پیش شرط های سیاسی هستیم ما به همه اعضای( wto) تاکید میکنیم تا از اعمال تقاضای فوق العاده  بر کشورهای در حال توسعه که خواستار عضویت در ( wto) هستند خود داری کنند ما معتقد یم که نیاز به مشورت بین کشورهای در حال توسعه برای ارتقاع مشارکت موثر در سازمان جهانی تجارت وجود دارد . )

 هم چنین در بخشی از بند 20 بیانیه هاوانا آمده است :

( موافقت نامه هایی wto باید با در نظر گرفتن نیاز به تمدید دوره اجرای موافقت نامه های خواص که موجب مشکلات برای کشورهای در حال توسعه میگردند اجرا شوند.

بررسی موافقت نامه جنبه های مرتبط با تجارت ، حقوق ، درای فکری ( trips) آن گونه ای که مواردی 27و17 مقرر گردیده است باید به گونه باشد که آن را جوابگوی نیاز های جنوب گرداند و در دسترسی کشورهای درحال توسعه به دانش و تکنولوژی از طریق شرایط ترجیحی را تضمین کند).1

نظریه کارل مارکس پیرامون تجارت جهانی:

ازسال 1990به بعدبطورواقعی پیشرفت روند دوگانه هستیم . شیوه تولیدسرمایه داری مدرن درسرتاسرجهان خودرا جاانداخته است،همه چیزقربانی ارزش سرمایه وافزایش سودمیشود.نام ازورق پیچیده این روندجهانی سازی است.همزمان باغلبه شیوه تولیدسرمایه داری، سرمایه بازگشت میکند، سرمایه داری که درمکاتب اقتصادی غربی ازآن به مرحله ای عقب مانده که سرمایه داری پیشرفته ازآن سبقت گرفته است نام برده اند، سرمایه داری که خشونت باراست ، خواهان رقابت است ، بحران زاست ،فلاکت وجنگ ونابودی را تولید میکند، بلاخره سرمایه داری که در سراسرجهان فقر،بیکاری جمعی نابرابری خشن اجتماعی را بوجود می آورد.

   کارل مارکس فرید ریش انگلیسی، درمانوفیست حزب کمونیست این نوع بسیار خاص جهانی سازی را توضیح داده اند.از1848به بعد همان طوریکه دیدیم :طبقه بورژوازی برای تولیدات خود فعل خنثی را آغاز نمود ودرتمامی این کرهء خاکی به شکارپرداخت وهمه جا دخالت خودرا عیان نمودبورژوازی توسط استثماربازار جهانی ، جهان وطنی در ارزش تولید ومصرف تمامی کشورهابوجود آورد.صنایع ملی بسیارقدیمی ملت های منهدم شدندودرادامه هنوزهم درحال نابود شدن میباشند.به این صورت که صنایع ملی ملتهاازطریق فشار صنعت جدید، که کم کم حرکتش مشکل مهم زندگی ملتهای متمدن می شود ، ازطریق صنایع که دیگرنه ازطریق مورد اولیه بومی بلکه مورد اولیه که توسط سرمایه داران درمناطق محصور تولیدی آورده میشود وروی آن کارمیشود منهدم میگردند .این شکل تولید کالا درخود کشورها انجام پذیرفته بلکه درسطوح جهانی درمحدوده های تجاری آزاد امجام نپذیرفته بلکه درسطوح جهانی درمخدوده های تجاری آزادانجام می پذیرد بجای شیوه قدیمی ، غرورملی وانزوای ملی ، رفت وآمدهمه جانبه چه دربخش تولیدات مادی وچه دربخش تولیدات فکری بین ملت هاپدید می آید .کالای فکری هرکدام ازملت ها سرمایه ای همگانی میگردد، بورژواری ازطریق بهبودوتکمیل ابزارتولید وشیوه ارتباط گیری پیشرفته ،بربرترین ملت ها رابه زیر چتر تمدن می کشاند.قیمت ارزان کالاهای سرمایه داری توبخانه سنگینی است که تمام دیوارهای چین را ازپایه خراب می نماید وملت هارا مجبور می سازد که خودرا بااین شیوه تولیدبورژوازی همدل نمایند وبرای اینکه تمدن از بین نروند بورژوازی رابپذیرندوخودرا متمدن سازند .بازبان ساده تربگویم شیوه بورژوازی را برگزینند.به یک کلام ،بورژوازی خودجهانی طبق تصوراتش را خلق میکند.

1. درادامه مانوفیست حزب کمونیست همچنین می آید که: بورژوازی روزبه روز هرچه بیشتربه تکه تکه کردن وخردساختن ابزارتولید، دارایی ها وملت می پردازند .ابزار تولیدرامتمرکزمی سازدومالکیت را دردست های عده قلیلی ازمردم قرارمیدهد. نتیجه این روندمرکزیت یافتن سیاسی است.ملت های مستقل، ملت های متحد با منافع مختلف، قوانین، دولت ها ومرزهاهمه وهمه به زیرچترمنا فع یک دولت یک قانون ومنافع طبقه خاصی (سرمایه د اری)کشیده میشود.                                           

بدون شک شیوه تولیدسرمایه داری از سال1990به بعدنه تنهابه صورت پیوسته ومتوالی گسترش یافته است بلکه خودراهمچنین متراکم نموده است:درحالیکه درفاصله های 1987تا2005 رشد صادرات وواردات تجارت جهانی درحدود متوسط سالانه6/6 درصد بوده است ،درهمین فاصله زمانی رشد متوسط سلانه ، تولیدات ناخالص داخلی کشورها در سراسر جهان سه بر چهار درصد بوده است ، یعنی اینکه درهم آمیختگی اقتصادی جهانی به شدت رشد نموده است .همچنین کشورهای مستقل،کشور های متحد با منا فع متفاوت قوانین دولت ها ومرزها به اجباربه زیر سلط اقتصاداتحادیه اروپا پیمان لفتا (ایالات متحده امریکا ،کانادا ، مکزیکو)کشیده می شوند همچنین برای تقویت این روند اقتصاد جهانی ،نهادهای چون صندوق بین المللی پول ،بانک جهانی وسازمان تجارت جهانی بوجودآمدند.سازمان های که در سراسر جهان آزادی جابجای واقتصادبازار را فراهم می سازند.

افزون براین با وضع پیمان ترپس محصول فکری تک تک کشورها (اختراعات)به عنوان ثروت جمعی جهان شناخته شدارزانی اجناس به عنوان توپ خانه سنگینی تمام دیوارهای چین رابه مخروبه تبدیل نمود .در واقع با قرارگرفتن اقتصادچین در جدول سرمایه داری جهانی این پیشگویی مارکس جامه عمل به خود گرفت.

بله این روند درواقع به آن واژه که ازآن بنام جهانی شدن یادمیکنند نیانجامید:جهانی شدن به مفهوم توسعه برابر در سرتاسر جهان . بلکه بیشترتحت این روند نا برابر منطقه یی رشد نمود وتمرکز ثروتهای اجتماعی دردست های عده قلیلی ازمراکز سرمایه داری وامپریالیستی قرارگرفت ونتیجتأ تثبیت شد .سپس درسال 2003در صدددرآمد ناخالص داخلی کشورهای غربی امپریالیستی شمال امریکا واروپا نزول نمود وتقریبأ76%تولیدات ناخالص دخلی قادرخواهدبود اجناس تولیدی فزون تری صادرکند .چنانچه کشورهای توسعه یافته در دسترسی به بازارهای ثروتمند مزیت یابند سایرکشورهای درحال توسعه مانند پاکستان ضرر خوا هند کرد وهمچنین تولید کنندگان کار آمد تر مانند برازیل بتوانند اجناس خودرا ارزانتربفروشند دهاقین کشورهای گرفتاردیوان سالاری وموانع توسعه زیان خواهنددید.کارگران صنایع تحت حمایت دولت در کشورهای هند نیز ازافزایش واردات آسب خواهند دید .همچنین اگر تغییراتی در بازارکار بخش خدمات صورت پذیرد ،کارگران غیرماهرکشورهای ثروتمند شانس نسبتأ اندکی برای یافتن کار خواهند داشت ، ناتوانی درتکمیل این دورازمذاکرات می تواند عواقب وخیم برای سازمان تجارت جهانی ونظامی چند جانیه تجارت داشته باشد.کشورها شاید بطور فزاینده برای توفق نامه های دوجانبه بایکدیگرمذاکره کنند وکشورهای کوچک رادرتنگنا قراردهند، امابرخی ازسازمانهای غیردولتی میگوینددست نیافتن به توافق ، بهترازتوافقی ناخوشایند برای فقراست شاید بهترباشد طرحی نو ومنصفانه برای نظام تجارت جهان ریخته شود. 3

مقدمه

زنبورد ار ی یکی ازبخش ها ی با ارزش مهم زراعت درکشورما است که د ربلند برد ن وضع اقتصا دی پامیل هاوصحت مردم ماوزیا ت شدن حا سلات نبا تی تا ثیرونقش اساسی دارد.هم جنان برای دریا فت شغل وکار اهمیت دارد.ودرزمان های  قدیم زنبور عسل تنها به منظور استحصال عسل تربیه میشد مگرامروز زنبورداری شکل دیگررا به خود گرفته که موضوع تولید فراموش شده پرورش دهنده گان زنبورعسل به توجه خودرا به سوی دیگرمحصولات رنبورداری جلب نموده که نسبت به تولید  عسل زیاترداردبه منظور این که مامحصولات زنبورعسل به پروسس ان رابه صورت درست بفهمم باید نکات ذیل رابدانم عسل چیست یعنی ازکدام مواد به دست میا ید کدام زنبورعسل رامیسازند کدام مواد بلای عطروطعم عسل تاثیردارند رنگ عسل توسط چی معلوم میشود کیفت عسل موجودیت آ ب درعسل به معنی انیکه هراندازه ا ب آ ن کم باشد کیفیت ان خوب میبا شد اجزای عسل زنبور عسل چند نوع محصولات راتولید میکند که محصولات ان عیبارت ا زمحصول خارج کندو میباشد عسل هم غذا ا ست وهم دوا عسل بسیار لذ یذ است ولذت ان ازسبب موجودیت ویتامین ها است وعسل برای مریضی توبر کلوز مفید است وفعالیت تیزابی معده رامنظم میسا زد عسل چطورجمع اوری میشود.

عسل چیست؟

زنبورهای عسل راعمدتا ازشیره گلهاآماده نموده لیکن د یگرشیره های نباتی و شهدنباتات honeydew)) را نیزبه مقدار کمتراستفاده مینمایندبعد ازملاقات یک گل زنبورهای عسل ازوقه رسان همرای بامایع جمع شده درکیسه عسل که قسمت ازتعیرات یافته معده است پس به طرف کندو پروازمیکند وقتیکه پس به کندورسیدند مایعات رادوباره به دهن اورده وبه یک یاچندین زنبورداخیل رسانده زنبورها انرابلعه نموده ودوباره بیرون کرده به زنبورهای دیگرازلانه رسانده تابه این ترتیب بطورمسلسل اززنبوربه زنبورانتقال کرده وبلاخیره دریک خانه عسل ذخیره میشود وقتیکه زنبورمایع رامی مکد مایع پروبوسس یازبان د اخیل کیسه عسل شده یک مقدارکم پروتین به ان علاوه شده واب ان تبخیر میشود پروتین که زریعه زنبورعلاوه شود انزایم هااند که شکرهای را که درشیره یانکتاروجوددارد به شکرهای مختلف تبدیل کرده پس عسل همیشه دارای تعدادزیاد شکرهامیباشد نظربه منبع شیره فرق مینماید بعدازان که مایع به کیسه عسل ریخته شده زنبورهابه پروسس ان ادامه میدهند اب اضافی د راین عملیه ازان تبخیر می نماید درجه حرارت نزدیک به حجره ایکه دران عسل ذخیره میشود عمومآ حدود 35 درجه سانتی گرید میباشد این درجه حرارت وتهویه توسط زنبورهای پکه کننده تعادل یافته وسبب تبخیربیشتر اب شده تاکه مقداراب از20 فیصد کمترشود بعدآزنبورهای بالای ان سرپوش موم گذاشته انرامسدود مینمایند این عسل عسل پخته محسوب شده وتخمرنمی کند زنبورهای برای خود غذای غلیظ شده باانرجی اماده کرد ه جای کم انراذخیره میکند تادرجریان ذخیره ازعمل تخمرمحفوظ بماند.

عسل ازچه چیزساخته شده :

عسل عبارت ازمخلوط شکرها بوده که ذیاد تر آن گلوکوز وفرکتوز میباشد . برعلاوه آب (عموماٌ17ـ20 فیصد) عسل دارای مقدارکمی مواد دیگربشمول مواد معدنی ویتامین ها ،پروتین وامینواسید ها نیزمیباشد . بسیارکم لیکن جزمهم بسیاری از انواع عسل راگردیده تشکیل میدهد گرده درکندوانتقال یافته ودرداخل کندوکاملاٌ جدا ازشیره ذخیره میشود لیکن بهرصورت چند دانه گرده را ه خودرا درداخل شیره بازکرده عافیت درعسل مخلوط میشوند گرده را میتواند در عسل زریعه مایکروسکوپ تشخیص نموده واین تشخیص یک رهنما برای شناخت نوع نباتی که زنبورها فعالیت مینمایند میباشد .

فصل اول

عمومیات

افغانستان یکی ازجمله ممالک روبه انکشاف بوده که درکشاورزی بی سابقه میباشد.پیداوارزراعتی این مملکت بشمول محصول صنایع دستی کشورماافغانستان درتجارت رول مهمی دارد. خودتجارت به اشکال مختلف دیده شده که تولیدات زراعتی وصنایع دستی کشور ماافغانستان بااین اشکا ل شامل شده وبه خارج صادرمیگردد.

افغانستان یک مملکت زراعتی است وتقریبا %85 مردم بشغل زراعت ومالداری مصروف اند.مردم افغانستان غیراززراعت ومالداری به پیشه های دیگرچون صنایع دستی زرگری .نجاری.کاشی سازی چرمگری  وغیره شغل وطنی اشتغال داشته ویک تعدادازاین مردم بحیث تاجران وطنی پیشه تجارت راشیوه خودساخته اند که ایشان پیداوارزراعتی ومحصو ل صنایع دستی رابه قسم خام وپخته خریداری کرده وبعدازتجمع به محلات معین این اموال به شکل بارتروآزاد طور قانونی بخارج صادر مینماید این عمل را درافغانستان بیشترتاجران وطنی انجام میدهند ،تاجران افغانستان هم صادرکننده هم تولید کننده هستند که این هاراواحدات اقتصادی میگویند.

الف - تاثیرات مال التجاره صادراتی بالای پروژه های انکشافی افغانستان

   1-  تاثیرات صنایع دستی :-

محصول این صنایع به حیث یک قلم عمده صادراتی درتجارت خارجی رول عمده رابازی می نماید و صادرات آن به صورت عنعنوی است. موسسه قالین بافی درولایات شمال کشوراین سرمایه گذاری که ازطرف سرمایه داران صورت گرفته واضیح میسازدکه صنایع قالین بافی پر اهمیت است واثرمطلوب بالای پروژه های مانندخود داردچنانچه درسال1382موسسات خدماتی تاسیس گردیده که این موسسات موسسه قرضوی درقسمت تهیه وامدادتخنیکی نبوده وبرای انکشاف پروژه های جدید صنعتی کمک می نماید.

  -تاثیرات انکشاف صنایع خصوصی بالای پروژه ها:-

این صنایع که پس ازاندازهای خصوصی به نفع اقتصادملی است تمویل میگرددقانون سرمایه گذاری سابقه دارای بعضی خلاء بودمنفعت متوقعه طوردرست تنظیم نمیشداین قانون بعدازتجدیدنظربه ساحه عمل گماشته شددرقانون نوسرمایه گذاری سهم سرمایه گذاری داخلی وخارجی طوری خواهدبودکه زمینه سرمایه گذاری دررشته فراهم نمایدووقتی قانون سرمایه گذاری مجددا"اصلاح شدازیک طرف صنایع انکشاف از وزارت تجارت منفک شده وبه وزارت معادن وصنایع ادغام گردید.

 ب :اشــکــال تـجـارت افـغـانـستـان:-

      1- تجارت افغانستان به شکل بارتر:-

تجارت افغانستان با شوروی سابق ،پولند،چین،بلغاریا،یوگوسلویا،آلمان شرقی وفلندبصورت بارترمی باشدیابه عباره دیگراین تجارت بصورت تبادله اموال بین مملکتین باتادیات ازطریق به اساس قراردادهای که بامملکت مذکورعقد میگرددصورت میپذیرد دراین قراردادها که باحکومت های مربوط به امضامیرسدنوع مال ومقدار آن برای یک سال تجارتی تثبیت میگردد.افغانستان دراین ممالک حصه زیاد پنبه،پشم،حبوبات روغنی،پوستین های بزی وگوسفندی وهمچنان یک مقدارقابل ملاحظه میوه جات خشک را ازقبیل چهارمغز،بادام وکشمش صادرمی نماید.

2-تجارت افغانستان به شکل آزاد:-

تجارت افغانستان باحوزه آزاد به اساس اسعاری قوی قابل استفاده صورت میگیرددکه حجم تجارت وساحه آن توسط میکانیزم مارکیت بازارتعین میگردد،صادرات افغانستان باچنین حوزه که شامل امریکا،ممالک اروپائی،غربی وجاپان میباشدعبارت اند ازقره قل،قالین وگلیم،پخته،پشم پوست،و روده میوه جات خشک ومغزباب وغیره می باشد.

3-تجارت افغانستان با نیم قاره هند وپاکستان:--

تجارت افغانستان باهندبه اساس یک قراردادسالانه صورت میگیرد.نظربه این قرارداد امتعه صادراتی افغانستان به هنددرداخل یک مبلغ که بین طرفین موافقه شده صادرمیگردد.ودرمقابل ما محصول فروش آن اموال هندی به افغانستان تورید میگردد.صادرات افغانستان را به هند زیادترمیوه جات تازه وخشک هنگ ،زیره ونباتات طبی تشکیل میدهد .

ج‌-       اموا ل تجارتی :-

بصورت عموم اموالیکه به خارج صادر میگردد عبارت اند از نارنج ، سنتره ، کی ، مالته ، سیب تازه ، انگور، کشمش تازه ، بادام کاغذی ، مغز بادام ، جلغوزه ، شفتالو ، بهی ، پسته ، پسته خندان ، چار مغز، ناک ، قیسی ، گردآلو، انار،اناربی دانه ، تربوز، خربوزه،میوجات خشک مانند ، توت انجیر کشمش ،آبجور،کشمش سبز، سیب خشک ، آلوی خشک ، سمارق تازه ، پیاز،سبزیجات تازه تخم گشنیز، تنباکو ، پوست پیکل شده حیوانات ، پوست گوساله ، پوست بز، پوست گوسفند ، پوست روبا، پوست سگ آبی ، پوست گرگ؛ پوست پلنگ ، پوست پشک، وغیره پوستهای پت دار نام اموالیکه در فوق ذکر شده از افغانستان به خارج بصورت عنعنوی صادر میگردد.

د:- احصایه انواع مختلف صادرات کشور طور مجموعی :-

-احصایه صادرات :- احصایه صادرات کشور که درین مجموع بنشر رسیده منعکس کننده کلیه اموال و امتعه صادراتی است که از طریق گمرکات بصورت رسمی به خارج صادر میگردد .

-  منبع معلومات :- منبع معلومات مربوط به کلیه اموال صادراتی از دولت اسلامی افغانستان بخارج از کشور عبارت اند از:- اسناد و فورمه های احصایوی صادرا ت است که در گمرکات کشور توسط مامورین موئظف مرکز احصایه صادرات عضمی در هنگام صدور اموال خانه پری و تکمیل میگردد از مدیریت های حوزه مرکز احصایه در ولایات که گمرکات در ان واقع میباشد.