فصل اول

ماهيت وسير تاريخي بودجه:

1 ـ مفهوم بودجه: کلمه بودجه از زبان لاتيني بنام بولگا معمول بود  که معني بکس چرمي را افاده مي نمود بعد تر اين کلمه در زبان فرانسوي بنام  Baudette)) استعمال گرديد و معني فوق را افاده مي نمود، به مرور زمان اين کلمه در زبان انگليسي نيز بنام ) Budget ) معمول ومروج گرديد نهايتاً اين کلمه از زبان انگليسي به ساير زبانها از جمله زبان فارسي وارد شد مفهوم ومعني اوليه بودجه چنانکه اشاره گرديد افاده ميشد.

اصطلاح بودجه در فرانسه براي اولين بار در سال 1814 م بصورت رسمي در مورد عوايد ومصارف دولت بکار برده شد واز آن تاريخ به بعد بصورت تدريجي در ساير کشور ها نيز رواج يافته که اين اصطلاح امروزنيز در اکثر از کشور بنام بودجه ياد ميگردد.

2. ماهيت بودجه: در مورد بودجه تعاريف ذيادي ارائه شده که در اينجا مهمترين انها تذکر داده ميشود:

به اساس تعريف کلاسيک ها ـ بودجه عبارت از يک سندی است که در آن عوايد ومصارف دولت براي يک مدت معين و معمولاً براي يک سال پيش بيني وتصويب ميگردد.

برطبق يک تعريف ديگر، بودجه عبارت از به مقابل قرار دادن عوايد منظم پلان شده ومصارف منظم پلان شده دولت به يک دوره بودجوي آينده به شکل قانوني مي باشد.

 در بين تعاريف زيادي که براي بودجه ارائه شده است امروز عموميت وشهرت ذيادي راتعريفي دارا مي باشد که توسط فريتس نويمارک(fritz neumark) ارادئه شده است .بر طبق تعريف موصوف بودجه عبارت ازيک طرح منظم و به مقابل قراردادن مصارف پلانشده وتخمينات عوايد پيش بيني شده براي تکافوي اين مصارف در يکدوره معين معمولاً يک سال آينده است . اين تعريف نظربه تعاريف که راجع به بودجه ارائه شده است جامع تر مي باشد[1].

 مقرره بودجه افغانستان نيز بودجه را طور آتي تعريف مي نمايد:

       بودجه عبارت از سند قانوني دولت است که در آن جميع عوايد ومصارف براي موعد معين معولاً يک سال تعين گرديده وانعکاس دهنده تمام فعاليت ها وانکشافات در ساحات  اقتصادي ـ اجتماعي ـ دفاعي ـ کلتوري وسياسي مي باشد [2].

گفته شدکه بودجه ماهيت پيش بيني دارد به ارتباط برنامه ها و عمليات محتواي آن اشاره مي کند واز همين رو مي توان بودجه رايک برآورد و پيش بيني ازآينده دانست.

3. سير تاريخي بودجه در جهان: بشر در مراحل اول زندگي به مزيت زندگي گروهي پي برد، زيرا در زندگي غير اجتماعي راه هاي پيشرفت و انکشاف و سويه حياتي انسان ها ناچيز و غير قابل توجه بود، بناً بشر در فکر زندگي اجتماعي يا گروهي افتاد. و بدين ترتيب تهداب اجتماعي بودن، بنيان گذاري شد و بشر اوليه و غير متمدن حيات يا زندگي اجتماعي را آغاز نمود. در طريقه زندگي گروهي و اجتماعي به روي اين مسئله که مورد توجه افراد اجتماع واقع گرديد و بسيار ضروري پنداشته شد تا حکومت و دولت به وجود آيد که امور زندگي آنان را تنظيم نمايد و مسايل مربوط به اجتماع را سازمان دهد. و در برابر تهاجمات از آنان دفاع و امور رهبري آنان را به عهده داشته باشد.

دولت بزرگترين شکل هيئت اجتماع مي باشد مقصد از موجوديت تأمين و تنظيم منافع مشترک جامعه بوده و خدمات عامه کاملاً توسط آن ايفا و به تحقق مي رسد. دولت داراي تشکيلاتي مي باشد که به وسيله آن امنيت تأمين ميگردد و خدمات را به منظور بهبود حيات جامعه به مرحله اجراء قرار مي دهد. تشکيلات دولت استقرار و ثبات حاکميت و پيشرفت اهداف آن مصارف را ايجاب مينمايد که بايد در دسترس دولت قرار داشته باشد. براي تأمين مصارف دولت و به تحقق رسيدن اهداف آن بايد عوايد موجود باشد،  جستجو منابع عايداتي و طروق و جمع آوري و مصرف آن در طول تاريخ مربوط به ماهيت حکومت و رژيم ها مختلفه اجتماعي و بالاخره ومستلزم نوع از انواع ترتيب و تحليل بودجه بوده مي باشد. در مورد مفهوم و ماهيت بودجه قبلاً تذکر به عمل آمد. بودجه دولت را وقتي مي توان عملي دانست که بخواست اکثريت جامعه جواب مثبت داده موانع رشد و انکشاف را بر طرف ساخته و باعث پيشرفت و طرقي کشور گردد. در مورد پيدايش بودجه بايد گفت که شروع و اجراي بودجه همزمان با پيدايش حکومت مشروطه در سال 1215م بوده است. تصويب پلان مصارف ادارات دولتي از طرف دولت از سال 1733 م در کشور انگلستان آغاز گرديد براي بار اول در پارلمان آن کشور اظهار شد که پارلمان نتنها ماليات را به تصويب مي رساند بلکه نسبت به مصارف و عوايد دولت نيز اظهار نظر مي نمايد. بالاخره در اوايل قرن 18 موضوع  تصويب بودجه در کشور انگلستان مروج گرديد.

آغاز روش کامل در امر بودجه را بايد اوسط قرن 19 يعني سال 1861 م دانست. قانون نظارت از اجراي بودجه به تصويب رسيد بودجه در انگلستان و ساير کشور هاي ديگر آن وقت از اين روش پيروري مي نمودند در کشور فرانسه اين جريان با آغاز انقلاب کبيرفرانسه در آن کشور در سال 1789م بود آغاز گرديد. در ايالات متحده امريکا بعداز اعلان استقلال آن کشور به موجود قانون اساسي حق وضع ماليات به کنگره ملي امريکا داده شد.

تصويب بودجه به صورت فعلي يعني بودجه کامل امروزي که تمام عوايد و مصارف کشور را در بر ميگيرد در کشور مذکور عملي  شد و تحت اجراء قرار گرفت.

ولي اين امر در کشور هاي مختلف به درجه قدرت و ضعف اصول مشروطيت و حقوق و اختيارات پارلمان در آن کشور هابوده است.

4. سير و تکامل تاريخي بودجه در افغانستان:

از آنجايي که مسايل مالي و اداري مانند ساير موارد ديگر با اوضاع سياسي اجتماعي اقتصادي و طبيعي کشور ها ارتباط نزديک دارد همانگونه تحولات وارده در يکي از اين عرصه ها انگيزه موثر را براي ديگر گوني و پي ريزي ديگر فراهم مي سازد بنابر ملاحظات متزکره ووابستگي مسائيل مالي به طرز نظام اداري و اساسي جامعه تشکيلات مالي کشور نيز قبل از حصول استقلال اغلباً استقرار نداشت قواعد وقوانين ادارات مربوط آن مفيد نبوده است .

آغاز طرح و تطبيق سيستم هاي مالي در افغانستان هم آهنگ و هم زمان باتشکيل اولين سيستم هاي دولت صورت گرفته است ولي در باره اينکه امور مالي متزکره و سيستم هاي مالي مربوط به آن از جانب کدام يک از سازمانهاي دولتي اداره ميشده است وطرز کار ان چگونه بوده وچه نام عنوان داشته است اسناد مدلل موجود نيست اما بعضي تحقيقات اجتماعي وتاريخي نشان ميدهد در عصر غزنويان چنين اداره موجود بوده است که وظايف دخل وخرچ دولت را به عهده داشته  است. در عصر احمد شاه بابا نيز مرجع بنام ديوان اعلي وظيفه مالي واداري در بار کشور را انجام ميداد که مسؤل آن لقب ديوان بيگي را داشت، موجود بود[3] .

در سلسله متعاقب هم اين ماموريت دولتي بنام هاي وکيل الرعيا ، امين الملک ومستوفي الممالک ياد ميشد در عصر سلطنت امير شير علي خان نيز وزير ماليه بنام مستوفي الممالک ياد ميگرديد . تااينکه در اواخر دوران  امير عبدالرحمن خان يک اداره نسبتاً منظم مالي به عنوان مستوفي الممالک در مرکز ايجاد گرديد وادارات ديگر ان تحت نام سر دفتر داري در ولايات ، محلات وعلاقه داري ها به ميان آمد  امور مالي و حسابي را  عهده دار بودن منابع مالي آن وقت را قسماً ماليات مستقيم تشکيل ميداد .

بالاخره در سال 1298ش يعني قبل از حصول استقلال افغانستان در زمان امان الله خان حسابات دولت به اساس دفاتر روزنامچه صورت ميگرفت که بر طبق اصول سياق ورفورم ترتيب ميشد. (اصول سياق عبارت از طرزوسبک ورفورم عبارت ازشکل اعداد است که برطبق آن بعدازختم هرسال مالي خلاصه حسابات دولت ساخته ميشود).نظام بودجه به شکل مدرن وفعلي آن در آن زمان قسماً وجود نداشت به اين معني که عوايد دولت به اساس حسابات سال ما قبل در حساب موجود ياحسابات درجريان تثبيت گرديده ومصارف دو لت بدون پلانگزاري ياپيش بيني اجرا ميگرديد . درسال 1299ش درعوض اصول سياق ورفورم اصول دفتري جاگزين گرديد که متشکل از پنج دفتر بود بر طبق اين اصول حسابي تمام حسابات دولت بصورت سال تمام با اسناد آن در پايتخت ارسال و متمرکز ميگرديد. اين اصول تاسال1303ش دوام نمود ودر سال 1303ش توسط اصول شهريه تعويض گرديد . تفاوت را که اصول شهريه از اصول دفتري دارا بود عبارت از اين بود که در  اصول دفتري حسابات دولت بصورت سالانه امادر اصول شهريه حسابات دولت بصورت ماهوار ترتيب ميگرديد .

ومطابق به اين اصول حسبات دولت ماهانه ترتيب ميگرديد از اين جهت اين اصول بنام اصول شهريه مسمي گرديده است .سيستم بودجه وپيش بيني عوايد ومصارف در نظام مالي افغانستان در سال1299 ش بوجود آمد ولي با بوجود آمدن اين اولين نظام بودجه در افغانستان هم چنان سعي بعمل آمد تابين خزانه شاهي در آن زمان وبودجه دولت يک تفکيک به عمل آيد.

اين سيستم بودجه درسال هاي اغتشاش يعني بين سالهاي 1307ـ1308 دوباره توسط اصول سياق ورفورم عوض گرديد وبراي مدت( 9) ماه دوره اغتشاش دوام نمود بعداً اصول شهريه دوباره جايگزين اين اصول گرديد و تاسال 1214ش دوام نمود .

درسال 1315 ش به مشوره يک نفر متخصص ايتاليوي بنام موسيوژنيو مانچولي تحولات وتغيرات آتي در طرز حسابات وبودجه دولت بوجود امد:

1.  از اين تاريخ به بعد سعي گرديد تاترتيب بودجه بصورت علمي صورت گرفته وبين بودجه عايداتي(عادي)وبودجه سرمايگذاري (انکشافي )تفريق به عمل ايد .
2. براي حسابات مصرفي دولت دفاتر مقايسه يا کنترول تخصيصات براي تمرکز مصارف دفاتر مصارف وبراي داد وستد نقدي وجنسي حسابات انفرادي طرح وتطبيق گرديد .
3. نظام تمرکز حسابات که به اساس اصول يا سيستم شهريه و اصول دفتري بصورت جز وار در مرکز ارسال به صورت خلص تابلو هاي ماهوار وارداتي ، مصارفاتي خزانه وتحصيلي مبدل گرديده واين تابلو هابه توضيح وتفريق فصول وموارد تخصيصات بودجوي قابل تحصيل وباقيات قابل تحصيل وتاديات قطعي وپيشکي معاملات گزشته وحاليه وامثال آن اساس گزاري شده وتعين گرديد که جز حسابات در خود نمايندگي هامورد تفتش ورسيدگي قرار داده شود .

ترتيب اسناد به شعبات اجرائيوي محول ساخته شده وکنترول ومحاسبه آن به دواير محاسبه تعويض گرديد .

1. سيستم کنترول تخصيصات مصارف وعوايد بودجه مصرفي ودر ساحه عمل نيز تطبيق گرديد .
2. بالاخره به غرض تطبيق حسابات قطعي ، حسابات نقدي وجنسي اساسات لازمه طرح شده ودر عمل نيز تطبيق گرديد [4].

    چون سيستم مانچولي نهايت ساده وبسيط بود از آن جهت درمدت کمتر از دو سال درتمام کشور عموميت پيدا کرد . ولي بعد ازگذشت چند سال يعني در سال هاي ذيل

1328ـ  1332ش سيستم مانچولي توسط موسيوکلمان فرانسوي مورد غوروبررسي قرار گرفته وبا  بعضي   تعديلات جزئي او دوباره مورد تائيد قرار گرفت.

وبعداً درسال 1333ش سيستم مضاعف توسط نيازي شاهي که يک متخصص ترکي بود پيش نهاد گرديد اما اين سيستم هنوز بصورت کامل مورد تطبيق قرار نگرفته بود که درسال 1338 ش بودجه دولت به شکل فعلي توسط موسسه P.E.S  امريکائي طرح وتطبيق گرديد و تا امروز مورد اجرا وعملي ميگردد.

بودجه دولت در واقعيت انعکاس دهنده فعاليت هاي عمومي دولت بوده وبنابران  هرقدر سهم بيشتر رادرعايد ملي دارا باشد به همان پيمانه تاثيرات بيشتر را بالاي وقايع اقتصاد مجموعي واقتصاد فردي وارد مي نمايد.

بودجه دولت در يک کشور اساساً تابع عايد ملي  وعايد ملي به نوبه خود تابع به حجم تقاضاي مجموعي يا به مفهوم وسيعتر تابع به تحولات وتغيرات اوضاع عمومي اقتصادي مي باشد. چون  اوضاع عمومي اقتصادي هميشه در حال تغير است ازين جهت عايد ملي و بودجه دولت نيز مطابق به شرايط واوضاع عمومي اقتصادي متحول بوده و نظر به شرايط و اقتضاعات زمان فرق مي نمايد[5].

نظرات شما عزیزان:

نام :

آدرس ایمیل:

وب سایت/بلاگ :

متن پیام:

نظر خصوصی

 کد را وارد نمایید:

 

 

 

عکس شما

آپلود عکس دلخواه: